Hoover Dam

केाठावाट निस्कदा हाम्रेा यात्रा केवल Grand Canyon केा मात्र थियेा । तर वाटेामा जांदा जांदै यात्रा अरू पनि तय भयेा । केाठावाट हामी शुक्रवार सांझतिर निस्केका थियैां । हामीसंग अाइतवार सम्मकेा घुम्ने समय थियेा । त्यसेा भएकेा हुनाले हामीले अाएकेा वेलामा Las Vegas र वाटेामा पर्ने Hoover Dam पनि पुग्ने येाजना तय भयेा । पहिलेकेा हाम्रेा कार्यक्ममा परिवर्तन भएकेाले हामी Grand Canyon मा धेरै समय वसेनैा ।

 सगरमाथाकेा देशमा जन्मे पनि मैले अाजसम्म हींउ देखेकेा र चलाएकेा थिइन । Grand Canyon पुगेरपिछ हींउसंग खेल्न र हीउंमा दैाडन पाए । उतावाट फर्कदा सडक तथा गाडीवाट देखिने सवैठाउंमा सेता हींउका थुप्राहरू घामकेा उज्यालेाले अझ सेता भएर चम्किरहेका थिए । हामी त्यसठाउंवाट दश वजेतिर हिंडेका थियैां हेाला , Hoover Dam  अार्इपुग्दा झन्डै एक दुर्इ वजेकेा हुनुपर्छ । धागेाकेा तानजस्तेा दुर्इ तीन लेनकेा एकतर्फी वाटेामा सत्तरी असी मार्इलकेा गतिमा गाडी गुडेकेा थियेा ।

Hoover Dam ,Colorado River माथि  Dam वनाएर ठूलेा ताल वनार्इएकेा रहेछ । सेाही तालकेा पानीलार्इ चटृान काटेर विशाल छाङगेा खसार्इ त्यसवाट विजुली निकालीएकेा रहेछ । Hoover Dam विश्वकै सवैभन्दा ठूलेा  मानव निर्मित  अनैाठेा र सुन्दर रहेछ । यस Dam वाट Irigation  र यसवाट निस्किएकेा विजुली  मध्ये 56 % Southern California, 19% Arizona  र 25% Nevada State ले प्रयेाग गर्देा रहेछन् । Hoover Dam ,Nevada र Arizona State केा सीमानामा पर्देा रहेछ ।

Hoover Dam केा नाम पहिले अर्कै रहेछ पछि यसकेा नाम ३१ अैा अमेरिकी रास्टपति Herbert Hoover केा नामवाट राखिएकेा रहेछ । Hoover  रिपव्लीकन पार्टीवाट विजयी भै (मार्च ०४,१९२९ देखि मार्च ०४,१९३३ सम्म) अमेरिकाकेा रास्ट्रपति भै काम गरेका रहेछन् । Colorado  नदीमा Dam वनाउने र यसवाट विजुली निकाल्ने काम अप्रिल २०,१९३१ मा शुरू भै मे २९,१९३५ मा सम्पन्न भएकेा रहेछ ।

हाल उक्त स्थान नजिकै Dam केा दक्षिणा तर्फ Hoover Dam  Highway वन्न लागिरहेकेा छ । उक्त प्रेाजेक्ट जुन २०१० मा सम्पन्न हुने  वतार्इएकेा छ । Nevada र Arizona दुवै तर्फ सडक वनिसकेकेा रहेछ ।  Colorado River भन्दा नैा सय फिट माथी वन्न लागेकेा त्येा पुल अचम्म लाग्देा छ । कहालि लाग्देा छ । इन्जिनियरहरूकेा साहसी तथा कामकेा प्रशंसा गर्नै पर्छ । दुवै डांडावाट गेालाकारमा उठेर अाकाशमा कंक्रिट ढलान भै रहेकेा छ । दुवै तर्फवाट ढलान हुंदै गै रहेकेा भाग जेाडिएपछि सडक र दुर्इ हजार फिट लामेा पुल एकसाथ वन्ने छ । त्यस पुलवाट गाडी चलिसकेपछि तल हेर्दा एउटा अर्केा अाश्चर्य लाग्ने छ ।

Nevada  state  ले यस क्षेत्रलार्इ  पर्यटक क्षेत्रकेा रूपमा विकास गरि रहेकेा देखिन्छ । विजुली  र  सिंचाइकेा कार्य मात्र नभै यस  Dam लार्इ पर्यटकीय स्थल केा रूपमा विकास गरि अाय अार्जनकेा राम्रेा श्रेात State ले वनाएकेा छ । यस्ता थुप्रै क्षेत्र हामीकहां पनि नभएका हेाइनन् केवल सेाच र येाजनाकेा खांचेा रहेकेा छ । काठमाडैावाट नजिकैकेा कुलेखानी विद्धुत येाजनाकेा विशालताललार्इ माछा मार्ने, डुङगा चलाउने, विद्धुतगृह अवलेाकन गर्ने कार्यक्रम वनाउन सकिन्छ । यसवाट अार्थिकेापार्जनकेा साथै स्थानिय क्षेत्रमा पनि केही रेाजागारी र अाय अर्जनकेा वाटेा खुल्न सक्छ । त्यसैले  देशमा वनेका कयैा यस्तै क्षेत्रहरूलार्इ पनि वहुअायामिक दृस्टीले संचालन गर्न सके वाह्रय तथा अान्तरिक पर्यटकवाट अायअार्जनकेा राम्रेा माध्यम हुन सक्देा रहेछ भन्ने  देखिन्छ ।

प्राय मानिसहरू Las vegas, Hoover Dam र Grand Canyon केा Package Program वनाएर पुग्दा रहेछन्र । हाल एक दिनमा करिव २० हजार गाडीले Hoover Dam वारपार गर्छन् । विजुली उत्पादन भएकेा क्षेत्रकेा अवलेाकन , पानीकेा विशाल छाङगेा हेर्न, धेरै मानिसहरू लिफ्टवाट तल सम्म पुग्ने गर्दछन् । फेाटेाहरू खिच्ने, मानव निर्मित कहालिलाग्देा चटृान काटिएकेा भाग हेर्दा सीरकेा टेापी खस्ला जस्तेा हुंदेारहेछ ।

त्यहा अाउने पर्यटकहरूका लागि गाडी पार्क गर्न घरभित्रै तला तल्लामा पार्क गर्न सकिने गरि मिलाइएकेा रहेछ । प्रतिवर्ष सातअाठ लाख मानिसहरू यस क्षेत्रमा Fishing,boating, swimming, hiking, camping  र sight seeing  गर्न अाउने रहेछन् । यस अलावा त्यस क्षेत्रकेा पुरै अवलेाकन  चालिस डलर तिरेर हेलिकप्टरवाट गर्न पार्इदेा रहेछ ।

Hoover Dam वाट ३० माइल गएपछि Nevada State  केा Las vegas फेरी अर्केा अाफैमा विचित्रकेा शहर पुगिदेा रहेछ। जुन शहर विशेषत सुरा, सुन्दरी र जुवाकेा लागि प्रशिद्द् रहेछ । यस वारे अर्केा टांसेामा लेख्ने छु । अस्तु ।

अनि

ल्हेासार पर्व र नयां वर्ष सन् २०१० केा सवैमा हार्दिक मंगलमय शुभकामना सहित जय व्लग ।

कहिले अाउला ?

नेपालकेा सवभन्दा ठूलेा पार्टी एमाअेावादीले नेपाल वन्द गरेकेा अाज देास्रेादिन । संविधानसभावाट संविधान वनाउन जनतावाट निर्वाचित भै गएका यी पार्टीहरूले संविधान वनाउने कुरालार्इ अेाझलमा पार्दैछन्र । यतीवेला राजनीतिक समाधान खेाजीनु पर्ने थियेा तर केाही टसमस गर्दैनन् । यस्तै हेा भने अव संविधान वन्दैन । समस्याकेा चूरेा संसदवाटै खेाजिनु पर्ने थियेा तर  येा नेपाल देशलार्इ कुन रसातलतिर पुर्रयाउन खेाजि रहेछन्र । प्राप्त उपलव्धी गुम्ने पेा हेा की । संसद खेालेर सहमती जुटाएर अघी वढ्नुकेा विकल्पनै छैन ।

टांसेा राख्न नपाएकेा पनि धेरै दिन भै सकेकेा थियेा । समाचार सुनेर दिक्क लागेर वसिरहेकेा समयमा कलम समात्दा मनमा उठी रहेका भावना यसरी कविता भएर  कागजमा केारिए ।

कहिले अाउला  ?

कलकल वग्ने नदीनाला

हाम्रेा धन हेा कति कति

सर्वत्र निक्लेास् विजुली वत्ती

वनेास् संधै झलमल्ल देश

कलकारखाना दिनरात चल्ने

हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

          कति हेा, कत्ती छन् जडीवुटी

          नेपाल हाम्रेा यसकेा खानी

          देश परदेश सवतीर पुर्याइ

          नेपाल हाम्रेा नाम चलाउने

          हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

केाही नहुने घरवार विहिन

भेाका नाङगा केाही नहुने

येाग्यता अनुसारकेा काम पाउने

वांच्न सक्ने ज्याला पाउने

हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

          वाटेा घाटेा देशै भरी

          पक्की राम्रेा सवै तीर

          रेलगाडी मेाटरगाडी

          कमिला तांती गुडी हिंड्ने

          हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

देश हाम्रेा स्वर्ग जस्तेा

हेर्न विदेशी अेाइरीरहने

सफा सुग्घर जताततै

धुंवा धूलेा कतै नहुने

हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

          अस्पताल नखुलेका ठाउं छैनन्

          डाक्टर नपुगेका गाउं छैनन्

          अैाषधी नपार्इ केाही नमर्ने

          मानव जीवन अमूल्य हुने

          हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

दिन दुगुना, रात चैागुना

देशले विकास कहिले गर्ला

अार्थिक क्रान्तिकेा फड्केा मार्दै

अशिक्षा र गरीवी हट्ने

हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

          दुर्इ चार जनाले वेाले पनि

          जन अावाजकेा कदर हुने

          जनजन्ले सास्ती नपाउने

          वन्द हड्ताल, टायर नवल्ने

          हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

जनजनले कहिले भन्लान्

कस्तेा राम्रेा हाम्रेा नेता

मन मन्दीरमा फेाटेा राखी

तीनकेा हाम्ले गुनगान गाउने

हाम्रेा त्येा दिन कहिले अाउला ।

अस्तु । २०६६ पैाष ०६

                                

paper केा कमाल

( मैले येा लेख उता वस्दा मेरेा टीपेाटकेा वसिवियालेा शिर्षकमा (०९ मार्च ०९ मा) लेखेर तैयार पारेकेा थिए । त्यसैलार्इ यहां टांसेा गरेकेाछु । तपार्इहरूलार्इ कस्तेा लाग्छ ? सुझाव सल्लाह पाउं ।

काठमाडैावाट अमेरिका अाउंदा मैले ५।६ वटा गेाजी रूमाल  लिएर अाएकेा थिए। अमेरिकामा जहां पायेा त्यही थुक्न , सिंगान पुछेर फाल्न नपार्इने त्यस्तेा गरेमा वाटेाहरूमा जडीत स्वचालित क्यामराले फेाटेा खिचेर राख्ने र दणड जरीवाना हुने गफ विदेशजानेहरूले सुनाउंथे । तर त्यस्तेा  भने ठ्याक्कै हेाइन रहेछ । जेा सुकैले पनि जहां पायेा थुक्ने, फेाहर फाल्ने अानी वानी भने राम्रेा मानिंदेा रहेनछ । चेतनशील र सभ्य समाज भै सकेकेा र एउटा परम्परा वसिसकेकेाले सवैले फेाहर, फेाहर फाल्न तेाकिएकेा ठाउंमै मात्र फाल्ने गर्दारहेछन् । त्यसैले   हेाटलमा चिया नास्ता गर्दा , हातमुख पुछ्नकेा लागि भनेर  लगेकेा रूमाल त्यहां रहंदा वस्दा खासै  प्रयेाग भएन । घर फर्कदा गेाजी रूमाल लिएरै अाएकेा थिएं ।

मलार्इ अहिले पनि राम्ररी संझना छ, क्याम्पस पढ्दा विहानकेा खाना रत्नपार्क, वागवजार वा डिल्लिवजारतिर खाएर अफिस गइन्थ्येा । खाना खाने हेाटलमा प्राय रूमाल हात मुख पुछ्न ढेाका नजिक वा धारा नजिक झुन्डाएकेा हुन्थयेा । उक्त रूमालले हात मुख पुछ्न हम्मे हम्मे पर्थ्येा । कता कुन छेउतिरवाट अरूले प्रयेाग नगरेकेा भाग हेाला भनेर खेाज्दै छेउ कुना वाट हात मुख पुछ्न पर्थ्येा । त्यतीवेला पेपर नेप्कीनकेा त्यती चलन साना हेाटहलहरूमा थिएन ।अनी कतिपय हेाटल, वारहरूमा गेारखापत्रका टुक्रा मागेर हात मुख पुछ्न पर्थ्येा । हेाटलहरूमा जेा केाही मानिस पनि खान अाउन सक्ने र सवैले प्रयेाग गर्ने त्यही एउटा रूमाल मात्र हुने भएकेाले  त्यसताका कतिपय सरूवा रेागहरू सर्न सक्दैनथे भन्न सकिन्न ।

हामीकाहां जस्तै  कपडाकेा रूमाल यता पनि  प्रयेाग त हुन्छ तर ती हेाटलमा टेवल पुछ्रने, स्टेारहरूमा यताउता पुछ्रने, गाडी पुछ्ने, भांडा कुंडा पुछ्ने अादि काममा वेसी प्रयेाग भएकेा देखिन्छ । अधिकांश  मानिसहरूले प्रयेाग गर्ने  कागजकेा नेप्कीन रूमाल नै चलन चल्तीमा रहेछ ।

Toilet , वार, रेस्टुरेंटहरूमा, घर घरमा, फास्ट फूड विकी गरिने स्टेारहरूमा नेप्कीन, टावल  पेपर,  ट्वाइलेट टिस्यू पेपर अादि नै प्रयेागमा ल्यार्इएकेा छ । पिकनिक वा पटलक (Potlock) कार्यक्रमहरूमा पनि पेपरकेा नै प्रयेाग हुन्छ । स्टेारहरूमा खानेकुरा किन्दा ,रेस्टुरेन्टहरूमा खानेकुरा मगाउंदा ,ग्यास स्टेारहरूमा ग्यास भर्दा हात वा गाडीकेा सिसा पुछ्न पेपर नै राखिदिएकेा हुन्छ । त्यस्तै स्टेारहरूमा पेय पदार्थ (पेप्सी,केाक अादि) खांदा वा ग्रील फूडहरू लिंदा पेपरनै प्रयेाग गरिन्छ । सार्वजनिक रेस्टरूम, लाइव्रेअरीका रेस्टरूम, वाटाघाटामा रहेका रेस्टएरियाका रेस्टरूम अादि सवै ठाउंमा पेपर नै प्रयेाग गर्न पाइन्छ । सवै रेस्टएरियाका  रेस्टरूमहरू निशुल्क  हुने  र    वाहिर फेाहर गर्दा भने कारवाही र जरीवानाकेा भागिदार हुनु पर्ने नेपालकेा ठीक उल्टेा रहेछ ।

वास्तवमा नाङगेाहातले दिशा धुनु भन्दा पेपर प्रयेाग गर्नु सरशफार्इ र स्वास्थ्यकेा हिसावले धेरै राम्रेा लाग्येा । दिशा वसीसकेपछि सावुन पानीले हात नधेार्इ खानेकुराहरू चलाउंदा वा खांदा पेटसम्वन्धी धेरै रेागहरू धेरैलार्इ लागेकेा पाइन्छ । नेपालमा त्यसै भएर हेाला विदेशी दातृरास्टहरूले सावुन पानीले हात धुने सम्वन्धी गेाष्ठीहरूकेा अायेाजना  गरेकेा र    विज्ञापन सुन्न सकिन्छ । यसले के देखाउंछ भने हामी स्वास्थ्य सम्वन्धी हेरचाह गर्ने कुरामा धेरै पछाडीनै छैां । यतातिर भने जुनसुकै  Rest room हरूमा पेपरकेा व्यवस्था अनिवार्य नै हुन्छ । अझ सावुन पानी अनी हात धेाइसकेपछि तातेा हावाले हात सुकाउने मेशीन पनि धेरै जसेा ठाउंमा राखिएकेा पाइन्छ । हातले  दिशा धुने तरीका भन्दा येा निकै वैज्ञानिक र स्वास्थयकेा हिसावले उत्तम लागेकेाले नेपाल फर्के पछि यसैलार्इ निरन्तरता दियेा। घरमा येा कुरा थाहा पाए पछि परिवारहरूले वच्चा हेा र दिशा पनि    पुछ्ने के गरेकेा । मैले येा उपयुक्त र सजिलेा अनि सवै हिसावले उत्तम  लागेकेा कुरा राखे पनि येा सुध्द भएन रे । हामा वच्चा देखि लागेकेा वानी मात्र हैन पुस्तैा पुस्ता देखि केा संस्कार भएकेाले व्यवहारमा प्रयेाग गर्न गाह्रेा हुनु स्वभाविकै पनि हेा ।लामेा जनचेतना नभै यस्ता कार्यले तुरून्त फड्केा मार्न सक्दैन । हाम्रा अादरणीय हास्य कलाकार मदन कृस्न र हरिवंश अाचार्यले एउटा टेलि ऋङखलामा  पेपर प्रयेाग गरेकेा कुरालार्इ समयकेा माग हेा , यसलार्इ अन्यथा हामीले लिनु हुंदैन भनेर संझाउने प्रयत्न गरेकेा दृश्य देखाइएकेा छ ।

Toilet   paper  केा इतिहास हेर्दा Toilet प्रयेाग पछि  यसकेा   प्रयेाग   सर्वप्रथम चीनले छैंठैा शताव्दीतिरै  गरेकेा पाइन्छ । चीनिया वादशाहहरूले १३९१ र्इ.सं.    मै  यसकेा प्रयेाग गरेकेा पार्इन्छ । अमेरिकीहरूले १८ अैा शताव्दीमा पनि दिशा हातले नधेार्इ मकैकेा खेाया (Cobs of corn ) ले सफा गर्थे । पछि म्यागाजीन पेपर निस्केपछि त्यही पेपरवाट सफा गर्थे । अहिले त संसारका धेरै देशहरूमा शैाचालय प्रयेाग पछि विविध खालका पेपरहरू नै प्रयेाग गर्छन् ।

यता सडकमा हिंड्दा वा गाडीमा वसेर मानिसहरू जथाभावी  थुक्ने गर्दैनन् । अाम मानिसहरू अाफुसंग भएकेा पेपर नेपकिन नै प्रयेाग गर्दछन् ।त्यसरी प्रयेाग  भएकेा कुरा  फेाहर फाल्ने स्थान नअान्जेल अाफैसंग राखेर  Garbage box रहेकेा ठाउंमा फ्याल्छन् । वास्तवमा कपडाकेा रूमाल वेाकेर हिंड्दा कतिपटक त्यसमा थुक्ने , सिङगान वा विकार   वस्तु     खकार राख्ने । जे गरे पनि पटक पटक त्यसैमा गरेर गेाजीमा राख्दा अझ त्येा अस्वस्थ्यकर हुन सक्छ ।

धुंवा धुलेाकेा प्रदुषण ज्यादा नभएर हेाला नेपालमा जस्तेा धेरै मानिसहरू खेाक्ने , खकार फाल्ने गरेकेा देखिदैंन । हामी नेपाली भने अझै पनि सडक हेास् वा घर अागन , चियापसलका गफमा व्यस्त हुंदा वा मानिसहरू वसिरहेकै ठाउंमा अप्ठेरेा नमानी खाक्क खुक्क गर्दै थुक्छैा ,सिङगान फ्याल्छैां । येा हाम्रेा फेाहरी वानी हेा । यस्ता वानीहरू हामीले पनि विस्तारै त्याग्दै जानुपर्छ ।पश्चिमा टीभी हरूमा वरेावर देखाएकेा घटना पनि म संझन्छु । चीनका  हालका  अध्यक्षयले मंचमा वसेर नाकका प्वाल भित्र हातका अैाला हालेर केाट्ट्याएकेा र अैालाले कानकेाट्याएकेा फेाहरी दृश्य भनी त्यता देखाइ रहन्थे ।  हामी सवैले अरूले गरेका राम्रा कुराहरू अाफुमा पनि क्रमश लागु गर्ने र जान्नेहरूले अरूहरूलार्इ हेाच्याउने हैन अादर समभावले हेरी सिकाउंदै जानुपर्छ । वास्तवमा यी हाम्रा शरीरवाट निस्केका विकारहरू हुन् । यीनिहरूकेा उपयुक्त स्थानमा वैज्ञानिक तरिकाले व्यवस्थापन गर्नु सभ्य समाज वा मानिसकेा कर्तव्य हेा जस्तेा लाग्छ । अस्तु । 

                                                                                               

प्रधानमन्त्रीकेा दलबल

एक

यतीवेला नेपाल खाल्डाभरी केापनहेगन कुम्भ मेलाकेा चर्चा परिचर्चा चलेकेा सुनिन्छ । माल्दीभ्सले पानी मुनि वैठक वसे पछि हामी मात्र के कम  सगरमाथाकेा फेदीमा विश्वलार्इ देखाउन वैठक वस्येा । लैा यती सम्म त ठीकै थियेा । सिंहदरवारमा वस्ने वैठक उता गएर वस्येा । नेपालीकेा टाउकेामाथी अलिकती ऋणकेा भार थपियेा भनेर चित्त वुझाउला ।

जलवायु परिवर्तन सम्वन्धी केापनहेगनमा हुने सम्मेलनमा भाग लिन जाने टेालीमध्ये देश सानै भए पनि सवै भन्दा ठूलेा टेाली नेपालकै भएछ । मन्त्रीहरूनै ८।८ जना । वनमन्त्रीज्यूका त नातीनातीना सम्मका साखा सन्तानै पाल्नु भएकेा छ । वहांसंग प्रधानमन्त्रीज्यू निकै रिझिनु भएकेा देखियेा हैन त । करिव सात सय जना त्यहां पुग्दै छन् रे । जसरी गए पनि जुनसुकै दाताहरूले अार्थिक सहयेाग गरिदिए पनि तीनिहरूले अाफनेा खल्तीकेा पैसा पक्कै हालिदिएनन् हेालान् । 

हाम्रा प्रधानमन्त्रीज्यूले त्यत्रेा दलवलकेा नेतृत्व गर्दैछन्र। अरू केही नसके पनि वाहांले वेाल्ने वेलामा तीनले (घुम्न नहिंडेका रहेछन् भने ) गडगडाहट ताली भने वजाउलान्की । प्रधानमन्त्रीज्यूले लाने टेाली मध्येका धेरैले विभिन्न वहानामा नेपालीकेा रगत पसिनामा मेाज र भेाज पक्कै गर्नेछन् । विदेशीहरू भने नेपालीकेा लावालस्कर देखेर अचम्म पनि मान्दा हेालान् । हम्रेा भीडभाडले शक्ती रास्ट्हरूलार्इ के प्रभाव पर्ला र । त्यहां त तत् सम्वन्धी विशेषज्ञहरूकेा उपस्थितिले केही प्रभाव दिन सकिएला ।

लाज सरम पचाएर मैाका पाएकेा वेलामा कीन चैाका नहान्ने भन्ने पदमा वसेकाहरूकेा  मनस्थितिले काम गरेकेा जस्तेा लाग्छ । जानु पर्ने अावश्यक व्यक्तीहरू गएर ठूलेा दलवल जान लाग्ने रकमले वरू नेपालमै जलवायु परीवर्तनले  काहां काहां के कस्तेा प्रभाव परेकेा छ र अव त्यसकेा समाधान कसरी गर्ने गहिरिएर वैज्ञानिक अध्ययन गर्न सकिएकेा भए केही हुनेथियेा की ।

सम्मेलनले के के न देला भनेर दलवल कुद्रनु भन्दा वातावरणमा परेकेा असरलार्इ कसरी कम गर्न सकिएला चिन्तन मननका साथ वृहत नीति वनाएर अाजै देखि लाग्न सके राम्रेा हुने थियेा । नेतृत्वमा वसेकाहरूले पहिले त नेपाललार्इ नै चिन्नु पयेा, र तदनुरूप कार्य हुनुपर्छ । केवल भाषणका भरमा देश विकास र अार्थिकक्रान्ती संभव छैन , त्यसका लागि भिजन र व्यवहारीक प्रतिवद्रता चाहियेा ।

जती जेागी अाए पनि कानै चिरिएका भने झै, जे अाए पनि जनताका लागि हात्ति अायेा, हात्ति अायेा फुस्सा  हुने हेा भने किन चाहियेा पार्टी र किन चाहियेा नेता । पशुपतिनाथले सवैकेा भलेा गरून् भनेर छेाडीदिउ ।

हेा विकसित देशका विलासिता र ठुला कलकारखानाका कारणले विश्वमा दिनानुदिन तापक्रम वढेर संसारकै जलवायुमा परिवर्तन ल्याउंदै छ । त्यसका विकल्प वा व्यवस्थापन गर्न हामी जस्ता गरिव रास्ट्र सक्दैनै अनी हामी त्यसकेा मार खान पुगेका छैा । त्यसैले विपन्न वर्गहरूलार्इ चांडेा उठाउन शान्ती र अार्थिक क्रान्ती हुन परर्येा । येा सम्मेलनले हामीलार्इ केवल डलरकेा सहानुभूती देला  त्येा भन्दा वढी अरू के अाशा गर्न सकिएला । मागेर ल्याएकेा पैसाले देश कसरी विकास हेाला र ?

प्रधानमन्त्रीज्यूले वातावरण जेागाउने नाममा दलवल वेाकेर विदेश यात्रा मात्र गर्ने हेा की तलका कुरालार्इ पनि अाफनेा येाजनामा पारेर व्यवहारमा गरि देखाउने ।

हाम्रा वन जंगललार्इ हराभरा वनाअैंा ,धुंवा धुलेाकेा प्रदुषण हटाअैा , गाउं शहर सफा सुग्घर राखैां । शहरका फेाहरकेा व्यवस्थित तह लगाउ.,  खानेपानीका मुहानहरूकेा संरक्षण गरैां, गुणास्तरीय वस्तुहरूमात्र जनताले किन्न पाउने व्यवस्था मिलाउं, राजधानीकेा मुटुमा वगेकेा वागमती अनि विस्नुमती स्वच्छ सफा राखैां , अव संधै किन वागमतीमात्र सफा राखैां भन्ने विस्नुमतीलार्इ पनि सफा राखैा त्यसका लागि हाल वगेकेा ढल र गनाउने पानी ढलवाट वगार्इ विस्नुमतीलार्इ वर्खामा मात्र पानी वग्ने गरी वरू सुख्खै राखैा । त्यसले हाम्रेा शहरकेा शेाभा देला , मैले अमेरिकाकेा  एरिजेाना स्टेट केा टुसान शहरमा रहेकेा ठूलेा र लामेा सान्ताकुज नदी त्यस्तै देखेकेा थिए । इच्छा शक्ती भए यस्तेा पनि गर्न सकिंदेा रहेछ ।

अाजकेा २१ अैंा शताव्दीमा नेपालमा गांस,वास र कपास मात्र हैन उज्यालेा (विजुली )पनि न्युनतम अावश्यकता भित्र परिसकेकेा छ ।  त्यसैले हार्इडे्ा पावर केा अव विकल्पनै छैन । देशले अव विजुली उर्जा विना अगाडी वढ्नै सक्तैन । प्रधानमन्त्रीज्यू अव यी कुराहरूलार्इ पनि ध्यान दिनु हुन्थेयेाकी ।

दुर्इ

एउटा कविता

म वांस

अाफनै खुट्रमा उभीएर

माया गर्नेहरूकै वरीपरी

झांगिएर वस्न चाहने

म वांस

केारा कागज जस्तै

ठडीएर वसेकेा म

अाफन्तहरूकेा

हातमा परेपछि

सुन्दर डाला र ढक्की वन्ने

अनि

मायां गर्नेहरूकै

घर अागनमा

प्यारेा साथी वन्दै

हातमा हात मिलाउने

म वांस।

सानेा छु , झांगिएकेा छु

धेरैकेा लागि सेवा गर्छु

अाधी र हुरीसंग जुझ्रदै

एकताले वांचेकेा छु

म वांस

( येा कविता मैले सन्१९८९।१२।१७ मा लेखेकेा हुं अाज वसन्त गैातमज्यूकेा व्गलमा मेरेा पनि व्लग राखिदिनु भएकेामा धेरै धेरै धन्यवाद सहित येा कविता वहांमा समर्पित गर्दछु । )अस्तु ।

खुसीकेा दिन !!

अाज साहै् खुसीकासाथ यी हरफहरू लेख्दै छु । व्लगका माध्यमवाट अाफना मनका भावना, तरङगहरू मनभीत्रै गुम्स्याएर राख्नु भन्दा तीन्रलार्इ लेखेर पाठकहरूका सामु राख्ने चाहनाका साथ लेख्ने श्रीगणेश मात्र गरेकेा हुं । नढाटीकन भन्नु पर्दा मैले व्लग वारेकेा कखरा वसन्त गैातमजीवाटै (www.basantagautam.com ) थाहा पाएकेा हुं । वहांले यस क्षेत्रमा निरन्तर लामेा अवधि   दिनु भै अाफना लेखहरू मार्फत पाठकहरूकेा मन छुन पनि सफल हुनु भएकेा मेरेा ठम्रम्यार्इ छ । मेरेा व्लग हेरी  कमेन्ट लेखि, केहि स ल्लाह सुझाव दिनु भै म मा अझ एउटा उत्साह थपी दिनु भएकेा छ । यस क्षेत्रमा परीचित रहनु भएका वसन्तजीले मेरेा व्लगलार्इ वहांका अथक प्रयत्नले जुटाउनु भएका पाठकसामु चिनाउने जुन अवसर दिनु भएकेा छ त्यसका लागि म येा टांसेा माफर्त मुरी मुरी धन्यवाद दिन चाहन्छु । मनका कुरा जानी नजानी केार्नेले त्यहांभन्दा ठूलेा कुरा पाउनुनै के छ र ।

अाज  केवल व्लगमा निरन्तर उपस्थिती जनाउनमात्र मैले २०४६ सालमा तीनथाना गाविसस्थित मुनाल क्लवकेा प्राङगणमा सम्पन्न  देवकेाटा जन्मजयन्ती केा अवसरमा वाचन गरेकेा सूचना! सूचना!! शीर्षककेा एउटा पुरानेा कविता राख्ने प्रयत्न मात्र गरेकेा छु । जुन कार्यक्रममा प्रमुख अतिथीका रूपमा साहित्यकार श्यामप्रसादज्यू र स्व. जनकप्रसाद हुमांगार्इज्यूकेा उपस्थिती रहेकेा थियेा । दुखका कुरा अाज भेालि यस्ता खुल्ला साहित्यीक कार्यक्रमहरू  निकै पातलिएका छन् ।

                      सूचना ! सूचना !!

मेरेा गाउंले

सिङगै देशलार्इ समेटेर

दूवेा जस्तै नअेाइलाउने

अागेा जस्तै झर्रझराउने

एउटा माला गांसेकेा छ

लाउन इच्छुक व्यक्तिहरूले

येाग्यता पुराउन

सूचना गरिएकेा छ ।

येाग्यता नं. १

देशकेालागि अाफैलार्इ,वलिदान दिन सक्ने

व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा,सामुहिकलार्इ ध्यानदिने,

श्रमिक किसान मजदूरसंगै, हांसिखेली काम गर्ने

शेाषित पिडित जनताकेा,मुक्तिकामी वाटेा रेाज्ने ।

मेरेा गाउंले …..

येाग्यता नं. २

अन्याय र अत्याचारकेा,संधै संधै विरेाध गर्ने

अाफुमात्र एक्लै हैन, मिलिजुली काम गर्ने,

जनताकेा दुख पीरमा, साथदिर्इ अघि वढ्रने

जनताका छेारा छेारी,जे भएनी हाम्लाइ हुने ।

मेरेा गाउंले…..

 येाग्यता नं. ३

चम्की रहने सूर्य झैं,दृढ रहने हिमाल झैं

गाउंवस्ती डुलिडुलि,जनजनलार्इ जागृत पार्ने,

वगिरहने नदी जस्तै,कार्यशील जीन्दगी

एउटा मुटु चाहिएकेा छ, नेपालीनै हुनु पर्ने ।

मेरेा गाउंले….

येाग्यता नं. चार

राम्रेा नराम्रेा जे भएनी,क्रिम पाउडर लाउन पर्दैन

पैसा पदमा विक्नु हुन्न, धेाका कैले दिनु हुन्न,

गांस वास कपास,शिक्षा स्वास्थ्रय सवले पाउने

नैालेा विहान ल्यार्इ छाड्रने, प्रण कहिले भुल्नु हुन्न ।

मेरेा गाउंले…..

पुनश्च,

दरखास्त तिमी अाफै

दस्तुरी वुझाउनै पर्दैन

तिम्रेा परीक्षा

खेतका वाली र अालिहरूले

धुजा भएका टेापी र भेाटाहरूले

पैताला हिंड्रने वाटाहरूले

देउराली भन्ज्याङ र खेाल्साहरूले

परीक्षा तिम्रेा लिर्इरहनेछन् ।

अस्तु ।

अपाङग पनि सपाङग सरह

     अाज ०६६ मार्ग १८ गते अठारैां अपाङग दिवस । हरेक वर्षकेा मार्ग १८ गते अपाङग भएका व्यक्तिहरूकेा संझनामा अपाङग दिवस मनाउंदै अाएकेा १७ वर्ष वितिसकेकेा छ । दिवस भव्यताकासाथ गन्यमान्यज्यूहरूक्रेा उपस्थितिमा अपाङगका  वारेमा विविध कुराहरू गरेर मनाइन्छ नै ।   १९९३  देखि एशियाका देशहरूले वार्षिक मनाउंदै अाएकेा अपाङग वर्षहरूका १७ वर्षमा तीनले के के पाए हेालान्र वा तीनका वारेमा के के  उपलव्धी भए हेालान्र जिज्ञासा लाग्नु स्वभाविक हेा । तर नेपालमा नेताज्यूहरूले मन्चमा वसेर भाषणा गर्ने वाहेक थप कुरा केही भएकेा छैनन जस्तेा लाग्छ । केवल वर्षै पिच्छे दिवस मनाउने काम वाहेक ठेास कार्य  , सवैले देख्ने कार्य भने हुन सकेकेा देखिदैंन  । मैले एरिजेानाकेा  टुसानमा वसिवियालेामा अपाङग सपाङग सरह घुमफिर गर्छन  भन्ने शिर्षकमा (सन्र १३।०९।०९ मा)   लेखेकेा थिए  । अाज त्यहि लेख पाठकहरू सामु राख्न गै रहेकेा छु । हेरेपछि केही सल्लाह सुझाव अवश्य दिनु हेाला है ।   

    अपाङग हुनुमा स्वयंममा उनीहरूकेा देाष छैन । कुनै पनि समय एउटा सपाङग मानिस परिस्थितिले अपाङग पनि वन्न सक्छ । अपाङग हुनु भाग्य र विधिकेा खेल पनि हैन र पूर्व जनमकेा कमार्इ पनि हैन । विकसित मुलुकहरूमा अपाङगहरू पनि सपाङग भन्दा कम छैनन्र । अविकसित अथवा हामे्ा जस्तेा देशमा मात्र अपाङग हुनु भनेकेा समाजकेा , घर परिवारकेा वेाझ भएर सवैकेा हेलत्व जीवन विताउनु पर्ने वाध्यता छ । किनकी उ समाजकेा हरेक क्षेत्रवाट टाढा र पहुंचभन्दा वाहिर रहेकेा हुन्छ । नेपालका  अपाङगलार्इ अाफु कुनै सपाङग  भन्दा कम छैन भन्ने अनुभूती  गराउन राज्यकेा तर्फवाट खासै गर्न खेाजिएकेा पनि देखिन्न ।

     हामे्ा जस्तेा देशमा अपाङग हुनु भनेकेा छिंडी, पिंढी अनि करेसेा सम्मकेा जीवन विताउनु अाम अपाङगकेा वाध्यता छ । मैले यहां व्यक्त गर्न खेाजेकेा कुरा चांहि राज्यवाट अपाङगकेा लागि  केही गरिदिए अथवा अाम मानिसका लागि वन्ने भैातिक पूर्वाधारहरू वन्दा ( कार्यालय,सडक,घर, स्टेार, वसपार्क,सडक वारपार गर्ने स्थान,पुस्तकालय, शैाचालय, सीनेमाघर  अादि अादि ) अपाङगहरूले पनि सहज किसिमले  प्रयेाग गर्न सक्ने सेाच लिएर वनाउने र तीनलार्इ अावश्यक साधन उपलव्ध गराउन सके तीनले अाफु अपाङग भएकेा वा परजिवि भएर वांच्नु पर्ने रहेनछ भन्ने कुरा विदेशतिर अाएर देखियेा ।

     अाखां नदेख्नेहरूका लागि व्यवस्थित फुटपाथमा सेता लठृीका सहाराले शहरमा हिंडडुल गरेकेा , विध्यालय गएकेा देखिन्छ । व्यस्त सडकहरूमा अाखा नदेख्नेहरू पनि सडक वारपार गर्न सजिलेा हेास्र भनेर हरियेा, रातेा वत्ति वलेकेा थाहा पाउने संकेतध्वनी भएकेाले उनीहरू अलमलिनु पर्ने छैन । सडकक्रस गर्न अेालर्ने ठाउंहरू पनि स्लेाप पारेर विशेष किसिमले वनार्इएकेाले अाखा नदेख्नेहरू र अन्य अपाङग लगायत अाम मानिसहरूलार्इ सहज भएकेा देखिन्छ ।

     अझ जेा उभिनै नसक्ने, शारीरिक रूपले लुलेा लङगडेा, असक्त वुढावुढीहरू र धेरै मेाटाहरू पनि सपाङग सरह सवै स्थानहरूमा पुगेकेा देख्न सकिन्छ । उनीहरूकेा लागि राज्यकेा तर्फवाट धेरै कुराहरूकेा व्यवस्था गरिदीएकेा छ । जेा अपाङग छ उसकेा हेरचाह गर्न पुग्ने गरि राज्यवाट हेरचाहगर्नेकेा लागि भत्ता दिइएकेा हुंदेा रहेछ ।

     अपाङगहरू पनि अाफनेा घर वा एपार्टमेन्टवाट सडक अाउन जान सक्नेगरि सडकहरूकेा पेटीवाट , ६।८ पाङगे् एक किसिमकेा ह्ववील चीएर ह्यान्डीक्याप (स्वचालित मेसिन जडित ) मा वसेर पुरै शहर घुम्न , कार्यालय , पुस्तकालयजान, पसलहरूमा सामान खरिद गर्न वा वैंक मा जान सक्छन्र । त्यसका लागि सवै सडककेा फुटपाथ अन्य संरचनाहरू तदनुरूप वनार्इएकेा छ ।

     सडककेा संजाल देख्दा अचम्म लागे झैं, सडककेा दांया वांया नजिक रहेकेा फुटपाथ देख्दा पनि अचम्मै लाग्छ । झन्डै चार फूटकेा चैाडार्इमा रहेकेा फुटपाथ सडकवाट करिव छ इन्च मात्र अग्लेा हेालान्र । त्येा यति मिलार्इएर वनार्इएकेा छ की चिल्ला सडकमा गाडी हुंइकीएझैं ह्वीलचीएर पनि  त्यसै गरि गुडाउन मिल्छ  । कतै उवट खावट अग्लेा हेाचेा  छैन । कस्तेा इन्जिनियरिङग डीजार्इन सवै तिर एकरूपता । नेपालका ठुला शहर लगायत सवै तिरकेा फुटपाथमा हिंड्दा भुंइमा अाखा पुगेन भने तीन वल्ड्याङग खार्इन सकिन्छ , गेाडा भांचिन सक्छ । हामीकहां  सडक अनुसारकेा फुटपाथ भन्दा पनि ’round रहेका जमिन र घरका सजिलाका लगि वन्ने भएकाले ,फुटपाथमा घरि उक्रलंदै, घरि तल झर्दै हिंडनु पर्छ । सडक गाडी गुडाउन र फुटपाथ मानिसहरू हिंडडुल गर्नका लागि हुन्र, कसरि तीन्रलार्इ सुविधा दिन सकिन्छ, के गर्दा अाराम वन्न सक्छ कसले सेाच्ने , सपाङगका लागि त कठिन छ भने अपाङगहरूका लागि त यहां के कुरा गर्ने ।  जे गर्दा पनि हुने र चल्ने ठाउंमा । अझ वनाउंदै  ,भत्किदैं पनि गरेका ठेक्का पटृामा कमिशन चलेका फुटपाथ , सडक विगि्यर लामेा समय  जनताले सास्ती पाउंदा सम्म पनि कुनै निकाय ले वास्ता गरेकेा हुंदेन ।

     विदेशितर हिंडडुल गर्न नसक्ने अपाङगहरू पनि जुनसुकै स्टेार, वैंक ,अस्पताल, कार्यालय , सार्वजिनक स्थानहरूमा पुग्न सक्छन्र । भैातिक संरचनाहरूकेा निर्माण गर्दानै उनीहरूकेा लागि पनि अनिवार्य रूपमा ध्यान दिइएकेा देखिन्छ । यी सामान्य नियम हुन्र् । जुनसुकै क्षेत्रमा रहेका पार्किङग गर्ने ठाउंमा पनि अपाङगहरूकेा लागिनै भनेर सजिलेा र उपयुक्त स्थानहरू अनिवार्य रूपमा छुट्रयाउनु पर्छ । त्यस्ता स्थानहरूमा उनीहरूवाहेक अरू कसैले प्रयेाग गर्न पाइदैन यदी गरे ठुलै जरिवाना व्यहेार्नु पर्छ ।

     अपाङग,मेाटा , अशक्त वा वुढावुढीहरूकेा लागि अर्केा रामेा् पक्ष सुविधा सम्पन्न वसकेा व्यवस्था पनि हेा । हामे्ा यहां पनि कतिपय वसका सिटमाथी अपाङग र असक्त वा महिलाहरूकेा लागि भनेर  अैापचारिकताका लागि लेखिएकेा हुन्छ । तर सांच्चै अपाङग र असक्तहरू  त्यहां सम्म कसरि पुग्न सक्छन, त्यहां सम्म पुग्ने साधन श्रेातकेा वातावरणनै छैन । विकसित देशहरूमा त्यस्ता व्यक्तिहरूलाइ सपाङग सरह वस चढ्न, अेर्लन  सक्ने गरि वस, सडक , पेटी सवै कुरामा ध्यान दिइएकेा हुदेारहेछ । टुसान महानगर पालिकाभित्र चल्ने एक मात्र  सार्वजनिक  सनटा्न( sun tran ) वसमा पनि यस्तै सुविधा छ ।

     ह्वीलचियरमा वसेर वसस्ट्यान्डमा वस कुरिरहेकेा अस्टवक्र अपाङग, असक्त , ज्यादै मेाटा वा वुढावुढीहरू लार्इ वस भित्र  चढाउन वसकेा ढेाकामै जडित सिंढी लमतन्न भर्इ वाहिर अार्इ फुटपाथमा पल्टदेां रहेछ । हवीलचियर ( ह्रयान्डीक्याप ) सहित मानिस त्यस भित्र वसेपछि सिधै उठेर माथि  वसकेा लेभल सम्म पुग्छ । हवीलचियरवाला विस्तारै गुड्रदै तेाकिएकेा अग्रभागकेा सीटमा पुगेपछि डा्इभर ( चालक ) ले तीन जना वस्ने एक सीट  पल्टाउंदै सुरक्षाकेा लागि दुर्इ, तीन वटा हुक ह्वील चियरमा लगाइदिन्छन्र । जसले गर्दा हवीलचियर यता उता डगमगाउन सक्तैन । सीटमा वसेकाहरूले सरक्क तीनिहरूका लागि सीट छेाडिदिन्छन्र । ती अपाङग वा असक्त अारामले  यात्रा गर्न सक्छन्र । हरेक  वसमा हवीलचियर (ह्रयान्डीक्याप ) प्रयेाग गर्ने अपाङग , असक्त , वुढावुढी वा ज्यादै मेाटा मानिसकेा लागि भनेर तीन तीन जना वस्न सक्ने तीन वटा अथार्त नैा वटा सीट तेाकिएकेा हुंदेा रहेछ । ह्वीलचियरकेा सुरक्षाकेा लागि हुक लगाउने र अेार्लने समयमा हुक खेालिदिने काम स्वयंम चालकलेनै गरिदिनु पर्ने रहेछ । हवीलचियर (ह्रयान्डीक्याप ) प्रयेाग कर्ता संग अाएका अाफन्तजनले पनि त्येा काम गर्दैनन्र । अाेर्लने स्टप अाएपछि पनि  चालकलेनै हुक खेालिदिनु पर्ने छ । येा उनकेा कर्तव्य नै हेा । अेार्लदा ह्रयान्डीक्याप वाला ढेाकासम्म  अाइपुगेपछि पुःन स्वचालित मेसिनका माध्यमवाट फुटपाथसम्म पुयार्इ दिन्छ ।

     यसरी पुरै शहरभरी अपाङगकेा लागि समेत हिंड्रन, डुल्न मिल्ने गरि नीजिघर ,एपार्टमेन्ट,पार्कहरू,सार्वजनिक शैाचालय, क्लव , पुस्तकालय, विभिन्न कार्यालय अादि का दुर्इ तीन तले भवन सम्म पुग्न सक्ने गरि संरचना वनार्इएकेाले अपाङगहरू सपाङग सरह घुम्न डुल्न  सक्दा रहेछन्र  । के नेपालमा पनि सरकार र यस सम्वन्धि सरेाकारवालाले अपांग दिवसलार्इ अैापचारिकतामा मात्र सीमित नराखी अपांगलार्इ टेवा सहयेाग पुग्ने केही न केही देखिने  कार्यहरू वर्षैपिच्छे गदै गए यस्तेा दिवस मनाएकेा सार्थक हुन्रथयेाकी ।  अस्तु