मनकामना ‍साैराहा हु‌दै पाेखरापुग्दा

घुमघामकाे मेलाे मिल्याे । अाषाढ ५ गते बिहान घरबाट निस्किए । असार भए पनि पानी परेको थीएन । मानाे राेपेर मुरी उब्जाउने समय ,किसानहरू अाकास र धर्ती हेरीरहेका थिए । प्रि मनसुन नेपाल पसीसकेकाे जनाउ रेडियाे नेपाल दि रहेकै थियाे । तर पानी नपरी घाम मजाले लागेकाे थियाे। पाँच छ वर्ष पछि घुमघाम गर्न नेपाल अाएका भाइसंग यसपाला घुम्ने चांजाे मिलेकाे हाे । काठमाडाैं बसेका हामीले जाेखिम नली घुम्ने ठाउं त यिनै थिए, मनकामना , साैराहा, लुम्बिनी हुंदै पाल्पाकाे बाटाे पाेखरा पुग्ने र फर्कदा गाेरखा पस्ने कार्यक्रम अनुसार कुरिनटारबाट केबलकार चढेर मनकामना पुग्न पहिले त्यतै हानियाै । पुग्दा १२ बजी सकेकाे रहेछ । केवलकारवालाकाे लन्चब्रेक झन्डै डेढ घटा हुनेरहेछ । खुलेपछि लामै लाम वसेर टिकट लियाैं । भारतीयहरूकाे भिडभाडनै थियाे । चिनिया पर्यटक पनि कम  थिएनन्।

कुनै समय मनकामना जान बाबुहरूले भने अनुसार सातदिनकाे सातुसामल बाेकेर हिड्नु पर्थ्याे । पछि दुर्इदिन एक रातकाे समयमा छाेटियाे  । अहिले बिहान निस्केर मनकामना दर्शन गरेर बेलुका घरकै भात खान अाइपुगिन्छ । याे संभाबना यातायातकाे सुबिधा र केबलकार चलेपछि भएकाे हाे । अहिले बुढाबुढी बालक असक्त सबै पुग्न सक्ने स्थान भएकाे छ। मंदिरमा भीडभाड उस्तै छ । खानपिनकाे वखान उस्तै छ । सफाइ त्यति छैन । खानाकाे दाममा एकरूपता छैन । ढाड सेकिने गरी पैसा लिन्छन्  । पहिले भन्दा बजार वढेर केबलकार सम्मै अाइपुगेछ । यताकाे घुमघाम पछि साैराहा लागियाे ।

साैराहा बेलैमा पुग्यैा । ०३० सालबाट निकुन्ज बने पनि साैराहा पहिलाे पटक पुगेकाे हुं । चितवन रास्टि्य निकुन्ज ९ सय ३२ बर्ग किलाेमिटर क्षेत्रमा फैलिएकाे छ ।  यता पनि भारतीयहरूकाे राम्राे उपिस्थित थियाे, सायद याे बेला उता समरकाे छुटृी हुने र गर्मीज्यादा भएर पनि हाेला  । घुम्न अाउनेमा चिनियाहरू पनि राम्रै देखिन्थे । हामी बसेकाे नेचर….हाेटलमा पनि सबै काेठाहरू भारतीयले भरिएका देखिन्थे । बस्नलाइ हाेटल लिने खाना अाफै पकाएर खाने उनीहरूकाे तरिका राम्रै लाग्याे । नदीकाे नजिकै रहेकाे हाेटल रामै थियाे । सांझतिर ठूलाे जंगली हात्ती नारायणी नदीकाे छेवैमा घुमीरहेकाे थियाे । हेर्न स्वदेसी तथा बिदेसीहरू निकै  झुम्मीएका थिए । बेलुकाकाे खानामा घुंगी खान मनलागेकाे थियाे तर रहेनछ । थारू खाना खान मनलागे हरेराम महताेकाे थारू रेस्टुरेंटमा जान पर्ने कुरा त्यही काम गर्ने भाइले सुझाए । उनकाे रेस्टुरेंट हात्ती चढ्ने ठाउं जाने बाटाेमा छ रे । उनकाेमा थारू खानाकाे टिपिकल स्वाद पाइदाे रहेछ । खान खान भने बेलैमा अर्डर गर्नु पर्ने रहेछ । ५० साैं जनासम्मलार्इ मजाले खाना खुवाउने रहेछन् । उनकाेमा थारू खाना भनेर ८ किसिमका खाना खुवाउने रहेछन् । चामलकाे चिंचर, पाछाकाे परिकार, हांस कुखुराकाे मासु, घुंगी, पाेलेकाे अालु,लाेकल रक्सी, नुन खाेसार्नी अादि । उनले ०५५ सालमा सुरूमा चिया दाेकान चलाएका रहेछन् ,पछि साथीहरूकाे सल्लाहले थारू खाना पाइने थारू रेस्टुरेंट भनेर चलाएका रहेछन् । यसपटक हेरेर अाइयाे पछि जान पर्ला ।  तपाइ पनि पुग्दा थारू खानाकाे मज्जा लिन थारू रेस्टुंरेंटमा अवस्य पुग्नु हाेला ।

बेलुका झन्डै एक घंटा थारू संस्कृति झल्कने नृतका साथमा मयुरनाच हेरियाे । याे नृत्य निकै राम्राे लाग्याे । झाम्टा र स्टीक नाच पनि निकै राम्राे लाग्याे । सुरू सुरूमा अर्थात ३४ ,३५ साल देखि ०५९ साल सम्मत नाचमा पुरूषनै महिला बनेर नाच देखाउने थिए रे । ०५९ देखि भने महिलानै स्टेजमा अाएर थारू नाच देखाउन कस्सिएकाे कुरा थाहा पाइयाे । उद्घाेषिकाले अंग्रेजीबाटमात्र बाेलेकाे देखेर नेपाली भाषाामा पनी भनिदिएकाे भए सुनमा सुगन्धै हुने थियाे भनेकाे गाइगुइ सुनियाे । यसिदन कार्यक्रममा ८० प्रतिशतभन्दा वढी नेपालीनै थिए । दुर्इटै भाषामा त्यसलार्इ व्यक्त गरिदिएकाे भए थारू संस्कृति’bout बुझ्रन धेरैलार्इ सहयाेग पुग्ने थियाे । गर्मीले हपहपी पसिना अाउने साैराहामा हलमा भने एसीकाे व्यवस्था रहेछ । कार्यक्रम हेरून्जेल गर्मीकाे अनुभबै भएन । कार्यक्रम हेरेकाे एकसय रूपैया लाग्ने रहेछ । यहां थारू नाच देखाउने दुर्इवटा सांस्कृतिक केन्द्र रहेछन् । थारू कल्चर हाउसमा थारू सांस्कृतिक महिला समूहले नाच देखाउने रहेछन् । अर्काे गैंडाचाेककाे न्यू साैराहाकाे थारू कल्चर हाउसमा पनि नाच देखाउने रहेछन् ।

भेलीपल्ट हात्ती चढ्ने , डुंगा चढ्रने , जीपमा घुम्ने कार्यक्रम  भएपनि सामान्य मानिसकाे अाम्दानीले नभ्याउने रहेछ । डेढ घंटा जीपमा घुमेकाे १२ हजार लाग्ने सुनेर जिब्राे टाेकियाे । डुंगा चढेकाे ४ हजार जति लाग्ने रहेछ । हात्ती चढेकाे एकजनाकाे एकहाजर रहेछ । घुम्न त सबैकुरामा मन भए पनि हात्ती चढेर चित्त बुझाइयाे ।  हात्तीबाट घुम्दा जरायाे, बनकुखुरा , मयुर अादी देखियाे । गैंडा देख्न पाइएन । हात्ती प्रजनन केन्द्र पुगेर हेरियाे । हात्तीका केही छावाहरू अामासंग थिए । अली ठुला भएका एक्लै बाधिएर बसेका थिए । त्यतिराम्ररी व्यवस्थापन गर्न नसकिएकाे जस्ताे लाग्याे । यहां पनि टिकट काट्न पर्ने रहेछ । पहिलेकाे महेन्द्र प्रकृति संरक्षणाकाेष म्युजियम अहिले प्रकृति संरक्षण म्युजियम भएकाे रहेछ । सानाे काेठामा खचाचख बस्तु राखेर प्रदशर्न गरिएकाे रहेछ । त्यत्राे ठाउं भएर पनि किन यसाे गरिएकाे हाेला जस्ताे लाग्याे । अागन्तुक पुस्तिका पनि भै दिएकाे भए राम्रै हुने जस्ताे लाग्याे । यहां प्रतिव्यक्ती ४० रूपैयाकाे टिकट लाग्ने रहेछ । टिकट दस्तुर महंगै लाग्याे । मरेका धेरै थरी जीबलाइर् बिशेष किसिमकाे तेलमा डुबाइएर एक्युरेममा राखिएकाे थियाे । मैले बिदेशितर हेरेकाे थिए । बिभिन्न मरेका जनावरलाइर् ट्रयाक्सीडर्मी प्रविधिबाट दुरूस्तै पारेर राखेर  पर्यटकहरूलार्इ लाेभ्याउन ती जनावरसंगै बसेर फाेटाे खिच्न अनि तिनका ’bout सबै जानकारी दिएर राखेकाे । कतिपय चांही कुन र कस्ताे बातावरणामा हुकर्न्छन्र त्यस्तै परिबेसमा राखेकाे देखेकाे थिए । यहा पनि तेसाे गर्न संभब छ । त्यसाे गर्ने हाे भने अझ हेर्न अाउने मानिस वढ्न सक्छन्र । साैराहा पुग्दा अाफनै गाडी भए राम्ररी घुम्न सकिने रहेछ । साैराहा अचेत त वाह्रै महिना घुम्न मिल्ने देखिन्छ । खासमा असाेजदेखि पुससम्म र फागुनदेखि जेठसम्म साैराहा घुम्ने सिजन हाे भनिंदाे रहेछ । साैराहामा जंगल सफारी,जिप सफारी, डुंगा सयर र जंगल वाकमा मानिसहरू रमाउने रहेछन् । यी कार्यक्रममा अनिबार्य गार्इड लानु पर्ने नियम रहेछ । यहां महिला गाइडहरू पनि रहेछन् । निकुन्जमा पांचसय भन्दा वढी गैंडा,१५० बाघ र ५० चितुवा लगायत अन्य जनावर छन् रे ।

साैराहाका हाेटल रेस्टुंरां, सडकमा हिंड्दा हाेस वा अफिस कार्यालयमा पुग्दा दुर्इवटा चिज खुब देखिए । एउटा त्यही स्थानियले तैयार पारेका काठका बिभिन्न जनावर र चराका मूर्ति दाेस्राे  भित्तामा इनामेल, तेलरंग र वाटरकलरबाट बनाइएका गैंडा, भालु, चराचुरूंगी, हात्ती लगायतका चित्रहरू । चित्रहरू हेरीरहुं जस्ता लाग्ने छन् । यस’bout साेध्र्दा थाहा पाएकाे, ती चित्रहरू त्यहीका स्थानिय कलाकार कृस्नप्रसाद तिवारीले बनाउनु भएकाे रहेछ । हरेक चित्रका तल पुछारमा के पी  अार्ट  लेखेकाे पनि पाउंछाै।

साैराहामा प्राय बिदेसी दुइ रात बस्दा रहेछन् । नेपालीहरू एक रात ।  दुर्इ रात जति बसेर अानन्द लिन सकिने रहेछ । काेही काेही  बिदेशीहरू त धेरै रात पनि बिताउंदा रहेछन् । अानन्दकाे ठाउं छ । शान्त बातावरणा छ । नारायणाी नदीकाे चिसाे पानीकाे हावाले साँझपख त अानन्द लाग्छ । बाटाे घाटाे बन्दै थियाे । अझ बन्नु पर्ने कुरा धेरै छ जस्ताे लाग्याे । प्राकृितक संरचनालाइ जस्ताकाे तस्तै राखेर हरियाली र झर्नाहरू बनाएर  अार्क्रषक बनाउन सकिने  देखिन्छ । हात्तीबाट नुहाउने कार्यक्रम पनि बिहन १० बजेतिर हुने रहेछ । हामी सामान्य नेपालीले हात्ती र डुंगा सम्म चढेर अानन्द लिन सकिने देखिन्छ । साैराहाबाट बाहिरिए पछि हामी गैँडाकाेट नवलपरासीकाे रमाइलाे बाटाे हुंदै नारायणीनदीकाे किनारमा रहेकाे धुम्सीबजारकाे हाेटलमा खाना खायाै । हाेटलकाे ब्यबहार र खाना कहिले नबिर्सने खालकाे थियो । यात्राक्रमभरी धुम्सीबजारकाे हाेटलमा खाएकाे जस्ताे खाना अन्त कतै खान पाइएन ।

बुद्ध जन्मेकै देशमा जन्मे पनि लुम्बिनी याे नै मेराे पहिलाेपटककाे यात्रा हाे । साैराहाबाट करिब डेढ दुर्इ घंटामा हामी तीन चार बजेतिर पुग्याै । बस्ने चांजाेपांजाे मिलायैा । गर्मी उखरमाउलाे भएकाेले एसी भएकै काेठा लिन खाेज्याै । याे समयमा पर्यटक त्यति नअाउने भए पनि काेठाहरू महंगै रहेछन् । पांच छ हजार यस्मै खर्च गुर्नु पर्याे । सामान्य खाना खाएकाे ३०० पर्ने रहेछ । नुहाइ धुवाइ पछि मायादेबीकाे मंदिर घुम्न गयाैं । मायादेबीकाे मंदिर बिहान पांच वजे देखि बेलुका ८ बजेसम्म खुल्ने रहेछ । यहांकाे सरसफाइ राम्राे लाग्याे ।  मायादेबीकाे घुमघाम पछि अशेाकस्तम्भ अनी नजिकै रहेकाे पाेखरी ’round बसेर अानन्द लियाै । बिहान र बेलुका यहां बस्न निकै अानन्द अाउने रहेछ । मायादेबीकाे मन्दिर हेर्न कुनै शुल्क नलाग्ने रहेछ । लुम्बिनी यसै पनि हाम्राे गाैरबकाे थलाे हाे। अहिंसाका पुजारी शान्तीका दूत जन्मेकाे । नेपाल र नेपालीलाइ चिनाउने तीर्थस्थलका रूपमा रहेकाे लुम्बिनी जानु पर्ने ठाउंनै रहेछ । पटक पटक हेर्नै पर्ने स्थान रहेछ । लुम्बिनी भित्र धेरै ठाउंमा बनाउने काम पनि भै रहेकाे देखिन्छ । नहर मा अहिले बाेटिंग गर्न नपाइने रहेछ । नहरकाे संरचना बन्दै रहेछ ।

१ हजार १ सय ५७ बिघा क्षेत्रफललार्इ समेटेर सन् १९७८ मा जापानी बास्तुकलाबिद् केन्जो टाँगेले तयार पारेकाे लुम्बिनी गुरू योजना अनुसारनै लुम्बिनीमा निर्माण कार्य भै रहेकाे रहेछ । यहाँ रहेका अशाेक स्तम्भ, मायादेबीकाे मन्दिर अादि थुप्रै तथ्य सिद्धार्थ गाैतम लुम्बिनीमा जन्मेको भन्ने यति धेरै प्रमाण हुंदाहुंदै पनि छिमेकी देश भने अझै भारतमा जन्मेकाे भनेर सत्यकुरा लुकाइरहे छ । यहां अाएर अाफैले धेरै कुरा थाहापाउ‌दा  अझ धेरै हर्षित तुल्यायो । यस क्षेत्रमा करिब दुर्इ वर्ष देेखि सक्रिय रहेका हाबर्ड बिश्वबिद्ध्यलयका प्राध्यापक एबं बास्तुकलाबिद् एबं याेजनाकार क्याबले काेरियाली अन्तरास्ट्रीय सहयाेग नियाेग ( काेइका ) काे अाग्रहमा उनलाइ लुम्बिनीमा थप संरचना निर्माणा गर्न याेजना बनाउन जिम्मेबारी दिइएकाे रहेछ । उनले सन्र १९७८ मा टांगेले बनाएकाे याेजनालार्इ बीचमा पारी वरिपरीका ११ गाबिसलार्इ ७ वटा कमलकाे फूल काे अाकारमा समेटेर याेजना बनाएकाे कुरा पनि त्यहां रहेका बैाद्धभिच्छुले बताउनु भयाे । यसलार्इ अन्तरास्ट्रीय शान्तिक्षेत्रकाे सहरका रूपमा बिकास गर्ने उनकाे साेचाइ रहेछ ।

मायादेबीकाे मन्दिर परिक्रमा गरेपछि भाेलीपल्ट हामी अरू क्षेत्र घुम्न गयाै । अरू क्षेत्र बिहान ८ बजे पछि मात्र खुल्ने रहेछ । टीकट काउन्टर खाेज्दै पुग्याै । तीनसय रूपैयाकाे टीकट लिएर  हामी पहिला गेट नं ३ बाट भित्र गयाै । जहां थुप्रे देशका बुद्धिस्टहरूले बिहार बनाएका रहेछन् । थाइल्यान्ड, बर्मा , श्रीलंका, भारत, नेपाल , काेरिया, चीन, जापान, जर्मन, फ्रान्स समेत ३५ भन्दा बढी देशका बाैद्धभिक्षुहरूले बुद्धकाे संझनामा त्यहां बिभिन्न संरचना बनाएका रहेछन् । लुम्बिनीमा अझै पनि उत्खनन्र कार्यहरू भै रहेकाे छ । बाैद्धधर्मालम्बी सबैकाे सहयाेगमा यसलार्इ निर्माणा गर्न सक्ने हाे भने निश्चय पनि याे थलाे बिश्वभरका धार्मिक एबं अनुसन्धनात्मक पर्यटकिय थलाे हुन सक्छ । काेरियाले भित्रै बस्न खान पाउने गरी अावाश बनाएकाे रहेछ । सामुहिक रूपमा जांदा पांचसय रूपैयाले बस्न खान पाउने गरी व्यवस्था मिलाएकाे रहेछ ।

यीनै स्थानहरूमा घुम्न पनी अाफनाे साधन नहुनेका लागि गाह्रै छ । त्यसैले काेषबाट कमसेकम निश्चित समयमा गुड्रने गरी सार्बजनिक सवारीकाे सहज व्यवस्था मिलाइदिए सबैले सबैठाउंमा घुम्न सक्थे । अर्काे कुरा काेषले कमसेकम केही गाइडकाे व्यवस्था गरीदिए सुनमा सुगन्ध हुने थियाे । बुद्ध सर्किट भनेर चिनिने लुम्बिनि बाहेक  अन्य क्षेत्रमा पनि पुग्नु अावस्यक छ ,  यसका लागि बुद्ध सर्किट बनाएर यी सबै क्षाेत्रमा यातायातकाे सुबिधा भए बुद्धमागर्गी अझ लाभान्वीत हुने थिए । बाैद्धमार्गी पर्यटकहरू बुद्धका सबैतीर्थस्थलमा पुग्न चाहन्छन् । त्यसैले सबैस्थानमा पुग्न सक्ने अवस्था रहेनछ । भारतले बाेधगया,सारनाथ र कुशीनगरलार्इ समेटेर ७ सय कि.मी क्षेत्रमा बुद्ध सर्किट बनाइ लागि परेकाे सुनिएकाे हाे । नेपालमा पनि नवलपरासीकाे रामग्राम, रूपन्देहीकाे देबदह, तथा कपिलवस्तुकाे तिलाैराकाेट ,गाेटीहवा, निग्लिहवा,सगरहवा, कुदान र सिसनिया महत्वपूर्ण बुद्धस्थल हुन् । तिलाैराकाेट बुद्धका बाबु तथा राजा सुद्धाेधनकाे दरबारस्थल हाे । जहां बुद्धले २९ बर्ष बिताएका थिए । तिलाैराकाेट पुग्न लुम्बिनीबाट २५ कि.मी. यात्रा गर्नु पर्छ । निग्लिहवा कनकमुनि बुद्धकाे जन्मस्थल मानिन्छ । त्यहां सम्राट अशाेकले गाडेकाे स्तम्भ ढलेकाे अवस्थामा छ । अर्काे अराैराकाेट जसलार्इ कनकमुनि बुद्धकाे दरवार क्षेत्र मानिन्छ । अर्काे हेर्नपर्नेस्थान सगरहवा हाे जहां बुद्ध ब‌श ६० हजार शाक्यमुनिलार्इ विरूढकले वध गरेकाे स्थानका रुपमा  चिनिन्छ ।

त्यस्तै अलिपर पर्ने कुदान जहां बुद्धत्व प्राप्त गरेपछि पहिलाे पटक कपिलवस्तु अाउँदा बाबु शुद्धाेधनले बुद्धलार्इ भेटेकाे स्थान हाे । त्यहीठाउंमा सानीअामा प्रजापतिले पहेंलाे बस्त्र दिएकी थिइन् । त्यही बुद्धले छाेरा राहुललार्इ ८ वर्षकाे उमेरमा र अन्य ५ जना समेतलार्इ भिक्षु बनाएका थिए । त्यस्तै गाेटिहवा कक्रुच्छन्द बुद्धकाे जन्मस्थल हाे । त्यहां पनि सम्राट अशाेकले गाडेकाे स्तम्भ भांचिएकाे अवस्थामा छ । त्यतिबेला सम्राट अशाेकले २० वटा बुद्धस्थानमा स्तम्भ खडा गरेकाे कुरा उल्लेख पाइन्छ । तीमध्ये ३ वटा नेपालमा छन् । रूपन्देहीमा पर्ने रामग्राम बुद्धकाे अस्तुधातु राखिएकाे ८ स्थान मध्ये एक हाे । याे नवलपरासीमा पर्दछ । रामग्राम स्तुपबाट ५ कि.मी पर पन्डितपुर जुन प्राचीन काेलीय राजधानी मानिएकाे छ । रूपन्देहीकै देबदहलार्इ बुद्धकाे मावली मानिन्छ । देबदह वुद्धकी अामा मायादेवी ,उनलाइ हुर्काउने सानीअामा प्रजापति र पत्नी यशाेधराकाे जन्मथलाेका रुपमा पनि चिनिन्छ । यी स्थानमा जग्गा लिइ पुरातत्वकाे जगेर्ना हुन सकेकाे छैन । यी बुद्धस्थलमा पुग्न सार्बजनिक यातायातकाे व्यवस्था भै बुद्धका ’bout जान्न चाहनेले सहजै  पुग्न र बुझ्न सक्ने बातावरणा काेषाले गरिदिए कति राम्राे हुनेथियाे । यसाे गरे अान्तरिक र बाह्रय पर्यटक प्रसस्तै बढ्ने निश्चित छ ।

बुद्ध सर्किटकाे रुपमा चिनिने बुद्धस‌ग सम्वन्धित भएकाले यी क्षेत्रका सबै महत्वपूृर्ण स्थलमा वुद्धधर्मका सबै अनुयायि जान  पुग्न खाेज्छन् । तर सजिलाे यातायात सुविधा छैन । पुरै सर्किट घुम्न जाने बिदेसीहरुका लागि राम्राे हाेटल र शाैचालय पनि छैन ।

लुम्बिनीकाे यात्रापछि हामी भैरहवा सुनाैली बजार पुग्याै । पानी अलि अलि परिरहेकाे थियाे । सुनाैली बजारकाे बिजाेग , अस्तब्यस्त हाम्राे भन्दा कम थिएन । बुटबलमा अाएर खाना खाएपछि हामीले सिद्धार्थ राजमार्गकाे बाटाे समातेर तानसेन पाल्पा पुग्याै । बुटवल बजारबाट अलिपर पुगेपछि अादीम मानब रामापिथेकसकाे एक कराेड १० लाख बर्ष पुरानाे अबशेष सन् १९८० तिर पाइएकाे कुरा पत्र पत्रिकामा पढेकाे जस्ताे लाग्छ त्याे अाज यही तिनाउ नदीकाे दाहिने किनारमा सानाे घर बनाइ राखिएकाे देखियाे । याे बाटाे मैले पहिलाे पटक हिंडेकाे हुं । सडक वारी र पारीपटृीका ढुंगाका चटृान हेर्न लायक थिए । बुटबलबाट उकालाे लाग्दै तानसेन पाल्पा देखिए पछि हामी फेरी अाेरालाे लागेकाे जस्ताे लाग्याे । अघि बुटवलबाट अाउंदाकाे बाटाेकाे ठाक्यै नक्कल गरेकाे जस्ताे बाटाे रहेछ । बाटाे राम्राे थियाे । बुटबलबाट पर पुगेपछि तानसेन पाल्पाबाट सिद्धार्थ राजमार्ग अाउंदा फाट्रफुटृ पसल, साना बस्ती देखिने बाहेक अरू केही देखिएन । मालुंगा, गलकाेट, वालिंग पुतलीबजार हुंदै पाेखराकाे लेकसाइडकाे एउटा हाेटलमा अाएर त्यस रात त्यहि बस्याै ।

पाेखरा अाइपुग्नु अघि बाटाेमा निकै पानी परेकाे थियाे । हाेटलमा भातखान पनि लेकसाइड बजारमा भिज्दै खाना खान गइयाे । छाताकाे जाेहाे गरेर मात्र काेठामा फर्कन सकियाे । कति बिदेसी त पानी बेसमारी पर्दा पनि अानन्द मानेरै रूझेरै हिंडेका थिए । पाेखरापुग्दा बस्नु पर्ने ठाउं चांही लेकसाइड नै रहेछ है। लेकसाइड राती अबेलासम्म पनि निदाउंदैन । चहल पहल जतिखेर पनि चुस्त देखिन्छ । रातभर पानी परेकाे देख्दा पाेखराकाे बसाइ यतिकै जाने भाे जस्ताे लागेकाे थियाे । तर भाेलीपल्ट त्यस्ताे भएन, अाकास धुम्मीए पनि पानी परेन । बिहान फेवाताल घुम्न गयाै । पहिला जा‌दा नदेखेकाे अहिले नयाँ कुरा बाराही घाटमा सुरक्षा गार्ड बस्दारहेछन्र । हावाहुरी चले वा जाेखिमकाे संकेत पाएपिछ साइरन बजाउंछन्, अनि केही समस्या परे उद्धार पनि गर्छन् रे । धेरै पहिलाजांदा मनमा खटकिएकाे  लाइफ जाकेट अहिले अनिबार्य भएछ । पानीपरेकाे समयमा पनि अब छाना भएकाे डुंगा चढ्न पाइने भएछ । मेराे भने फेवातालमा मन अघाउन्जेल डुंगा चढ्ने रहर यसपाला पनि पुगेन । त्यसका लागि फेरी अाउने कुरा फेवा र पाेखरालार्इ सुटुक्क सुनाए । डेभिडफल्स, महेन्द्गुफा, चमेरा गुफा , बिन्दबासिनी मन्दीर र सेती नदी सबैतिर भ्याइयाे । सेती नदीकाे सांघुराे गल्छी हेर्न केअाइसिंह र चाइनापुल पुग्नु पर्ने रहेछ ,थाहा नपाएका कारण पछुताउनु बाहेक केही भएन । डेभिड फल्स अर्थात पातले छांगाेकाे नाम डेभिड फल्स किन रहेकाे भन्ने कुरामा हामी सबै जानकारनै छैा । बि.सं २०१८ साल साउन महिनाको १५ गते छोरेपाटनको छांगोभन्दा माथि डेभिड दम्पत्ति नुहाउंदै थिए । अचानक फेबा बांधबाट अाएकाे ठूलाे भेलले श्रीमती डेभीड बगिन् र यही पातले छांगाेभित्र खसेर उनकाे मृत्यु भयाे । त्यस पछि उनकै संझनामा यसलार्इ डेभीड फल्स भन्न थालियाे । छांगाेमा असार देखि भदाैसम्म निकै पानी हुन्छ । रमाइलाे पनि याे छांगो यही बेला देखिन्छ ।यहांबाट भूमिगत भएकाे छांगाेकाे पानी यहां भन्दा एक किलाेमिटर पर दक्षिण फुस्रे खाेलामा गएर देखापर्छ । छांगाेकाे मुहान यहांबाट दुर्इ किलाेमिटर उत्तर फेवातालनै हाे । चमेरा गुफा पहिले भन्दा निकै व्यवस्थित बनाइएकाे रहेछ । शुल्क त सबैतिर तिर्नु पनेर्छ । चमेरा गुफा पनि अार्कषक भएछ । चमेरा गुफाबाट बाहिर निस्कने अप्ठेराे प्वालबाट निस्किदा निकै मजा अायाे । कति त नसकेर फर्के पनि । अाफुलार्इ पापी ठानेर ।

पाेखराबाट थुप्रै हिमाल देखिन्छन् हेर्नजान्नेका लागि खुल्ला छ रे, हामीले चढेकाे डुंगाका माझीभाइले भन्थे हिमला र पाेखरा बुझन त पर्यटनबिद् झलक थापालार्इ भेट्नुस न भन्थे । संसारका सबैभन्दा अग्ला १० हिमालमध्ये यही पाेखराबाटै ८ हजार फिट भन्दा माथिका हिमाल देखिन्छन्, धाैलागिरी, अन्नपुर्ण र मनास्लु । अन्नपुर्ण हिमाल संझे पछि मैले दधि सापाकाेटाकाे त्याे नेपाल संझे । ८०९१ मिटरकाे त्याे हिमालमा सबैभन्दा पहिला मानव पाइला परेकाे हिमला यही हाे । फ्रान्सका ३१ वर्षे माेरिस हर्जाेगले नेतृत्व गरेकाे टाेलीले चुमेकाे थियाे । सगरमाथामा एडमन्ड हिलारी र तेन्जींग पुग्नुभन्दा तीन वर्ष अघी बि.सं. २००७ साल जेठ १९ अर्थात १९५० जुन ३ मा उत्तरी माेहडाबाट चढे । उनी चढ्न त सगरमाथानै चढ्न अाएका रहेछन् तर धेरै पटक एडमन्ड हिलारीहरूले काेसिस गरिरहेकाले उनीहरूलार्इ माैका दिउन भनेर अप्ठेराे हिमाल अन्नपुर्ण चढ्ने निर्णय गरेकाे कुरा त्याे पुस्तकमा लेखेका छन् । हर्जाेगले नेपाल र हिमलका ’boutमा धेरै कुरा लेखेका छन् । संसारलार्इ नेपाल चिनाउने हर्जाेग पनि हुन । हिमला चढे पछि खुटृा र हात गुामाएका उनलार्इ त्यतिबेलाका महाराजा माेहन सम्शेरले गाेर्खाक्रस तक्मा एक समाराेह गरेर दिएका थिए । त्यसपछि उनले फ्रान्सेली भाषाामा लान्नापुर्ना फमिर्य उइ मिल अर्थात अन्नपुर्ण अाराेहरण पछि मेराे पुनर्जन्म नामक किताव लेखे १९५१ तिर । त्याे किताब १ कराेड ६० लाख भन्दा बढी छापियाे, ६० भन्दा वढी भाषाामा उल्था भए । अनि नेपाल र नेपालकाे हिमालका ’boutमा संसारभर हल्लीखल्ली मच्चियाे । पाेखरा मात्र हैन नेपाल हिमालयकाे देश भनेर चिनियाे चिनाए भनेर अाफनाे लेखमा लेखेका छन् ।

नाै तालकाे जिल्ला कास्की, पाेखरा उपत्यकामा ९ वटा ताल रहेका छन् रे । पाेखरा उपमहानगर पालिकामा रहेकाे फेवा र कमल ताल । लेखनाथ नगररपालिकामा रहेकाे वेगनास ,रूपा, दिपाङ, मैदी, गुंदे ,खास्टे अनि न्युरेनीताल । फेवा र बेगनास अाफुले देखेका दुर्इ हुन्र । यी दुइ बाहेक अरूमा डुंगा चल्दैन  । पाेखरा उपत्यकाकाे ताल संरक्षण समितिमा पाइएकाे अांकडा अनुसार फेवातालकाे क्षेत्रफल पहिले २२ हजार राेपनी थियाे रे, अहिले सांघुरिंदै गएर ९ हजार ९ सय ५५ राेपनीमा खुम्चिएकाे छ । याे पनि ०६४ काे अध्ययनले बताएकाे हाे । यस पछि पनि कति सांघुरिसक्याे हाेला । ०६४ मा केन्द्रीय नापी टाेलीले गरेकाे सर्भे र अध्ययन अनुसार त्यस बेला ३१ सय राेपनी तालकाे जग्गा व्यक्तिले  भाेगचलन गरेका रहेछन् । त्यहां पाइएकाे अांकडा अनुसार नाै ताल मध्ये गुंदे काे साबिक २४३ राेपनीमा अब १६९, न्युरेनीकाे १३३ मा ८१ राेपनी, खास्टेकाे ४८७ राेपनी रहेकाेमा अब २७०, दिपाङकाे ६३७ मा ३६८ राेपनी, मैदीकाे १०५७ राेपनीमा अहिले जम्मा १६ राेपनीमा सांघुरिएछ , रूपाकाे ३२२२ राेपनीमा अब २३९३ राेपनी, बेगनासकाे ६३५१ मा अहिले कायम ६०७४ राेपनी र फेवाकाे २२ हाजर राेपनीमा  ०६४ मा नाप जांजहुंदा कायम रहेकाे ९९५५ राेपनी रहेछ । अहिले पनि सबै ताल मानिसबाट अतिक्रमित भै रहेका देखिन्छन् । फेवातालमा मिसिने बुलाैदी,फिर्के र हर्पन खाेला मात्र हैन पाेखरा बजारकाे ढल र नहर समेत यसैमा मिसिन्छ । डुंगा चलाउने माझीभाइ भन्थे सबैभन्दा वढी फाेहर फिर्के खाेलाले पारेकाे छ रे  । याे अतिक्रमणा हुने काम भने २०३१ सालमा बांध फुटेपछि सुरूहुन थाले छ । फेवातालकाे पहिले सरदर गहिरार्इ ३३ मिटर भएकाेमा ०६४ मा नापहुंदा सरदर १८ मिटर देखिएछ । खाेलाबाट बगेर सिधै अाउने माटाे ढुंगाका कारणा यसाे भएकाे हुनु पर्छ ।

पाेखरामा अर्काे पर्यटकिय ठाउं थपिए छ ,बिश्व शान्ति स्तुप । याे पाेखराकाे पुम्दीभुम्दी १ मा पर्दाेरहेछ । सुन्दर ,मनमाेहक र शान्त ठाउंमा अवस्थित छ । पाेखराका बुद्ध धर्मालम्वी र जापानकाे निप्पाेनजान मेहाेजीले स्तुप बनाएका रहेछन् । फेबातालकाे पश्चीम दक्षिणकाे भीरालाे ठाउंमा । फेवातालबाट डुंगा चढेर पारी पटृी रहेकाे हाेटेल पछाडिकाे जंगलबाट पनि जान सकिदाे रहेछ । धेरै बिदेसीहरू यसरी अाएकाे देखियाे । याे स्तुप पंचायतकालमै बनाउन थाल्दा तत्कालिन सरकारले राेक लगाउंदै झन्डै ३५।४० फिट अग्लाे संरचनानै भत्काइदिएकाे थियाे रे । पछि प्रजातन्त्र अाइसकेपछि २०४८ सालमा राज्यबाट स्वीकृति पाएपछि २०४९ सालमा सुरू भै २०५६ सालमा सकिएकाे रहेछ । याे स्तुप निर्माण गर्न झन्डै ५ कराेड खर्च भएकाे छ रे । याे रमाइलाे ठाउं अनदु डांडामा रहेकाे बिश्वशान्ती स्तुपा २१ राेपनी जग्गामा बनेकाे रहेछ ।स्तुपकाे चारैतिर बुद्धमूर्ति रहेकाे छ । त्यहां रहेकाे मूर्तिहरू नेपाल जापान,श्रीलंका र थाइल्यान्डले राखेकाे कुरा लेखिएकाे छ । याे स्तुप १ सय १५ फिट अग्लाे ,३ सय ४४ फिट गाेलार्इ छ । स्तुपकाे गजुरमा सुनकाे जलप लगाइएकाे रहेछ । स्तुपमा पुग्दा एक खालकाे अानन्द र शान्तिकाे अनुभव हुन्छ । बिदेसी पर्यटकहरू पनि अाउजाउ गरी रहेका थिए । यसपाला त्यहां पुगियाे । त्यहांबाट फेवा र पाेखरा बजार पुरै देखिने रहेछ ।यहांबाट सुन्दर पाेखराकाे फेवाताल र पाेखराकाे फाेटाे खिच्न र हेर्न पाइन्छ । फेवातालकाे सुन्दर अनुहारमा माछापुछ्रे हिमाललार्इ बस्न हिमालमा लागेकाे बाक्लाे बादले छेकिदिएकाे थियाे। याे बेलामा हिमाल खुल्दैन । हिमाल हेर्नै असाेजदेखि फागुनसम्म हाे , तरै पनि माथिबाट हेर्दा बादलु संसार,माछापुछ्रे, फेवाताल र पाेखरा बजारकाे वर्णन गर्नै नसकिने थियाे । खुब फोटाे खिचियाे । बादलकाे घुम्टाे अाेडेर सुस्ताउने समयमा पुगेका हामीले हिमाल भने कतै देख्न पाइएन तर दुधे बादलकाे संसार हेर्ने चांही यही मनुसुनी बेला रहेछ । हामी त बेमाैसमकै बेलामा पुगेका थियाै । हिमाल खुल्नु भनेकाे पाेखरा घुम्ने माैसम सुरू हुनु पनि हाे । यतिबेला भने हिमाल नखुलेरै पाेखरा अलिअलि तातिएकाे थियाे ।हिमाल खुलेपछि भने पाेखराले चिसाे महसुस गर्छ । दुइरातकाे पाेखराकाे बसाइ घुम्न जानेका लागि छाेटाे हाे । बेलुका सांझमा झलमल्ल भएकाे लेकसाइट घुमियाे । पाेखराकाे बजार काठमाडाैंकाे तुलनामा धेरै सफा राम्राे र शान्त लाग्याे । जति पानी परे पनि हिलाे नहुने सफा सहर । पाेखरालाइ पाेखरा बनाउने फेवाताल सिधै खस्ने ढलबाट दिनपरदिन दुषित बन्दै गै रहेकाे देखिन्छ। मानिसकाे अतिक्रमणमा चाउरिंदै गएकाे त छंदैछ अझ त्यसमाथि जलकुम्भीले ताल अतिक्रमणा भैरहेकाे छ । पाेखरालार्इ बिश्वभर चिनाउने अाधारनै हिमाल र ताल तलैया हाे । यही तालमा देखिने  सुन्दर हिमालका प्रतिबिम्व हेर्ने लाेभले  पर्यटक अाउंछन् ।  पाेखराकाे गहनाकाे रूपमा रहेकाे फेवा तालकाे पाेखराबासीले नै पहिलाे चिन्ता नलिने हाे भने पाेखरा फेरी एकदिन पाेखरा हुने छैन । पाेखरालार्इ प्रकृतिकाे राजधानी भनी हेर्न अाउने बिश्बभरीका मानिसकाे गन्तव्य थलो बन्ने छैन ।

फर्कदा बेगनासताल पुग्योै । ताल पुग्ने बित्तिकै तालकाे पानी उडेर मनसुनी पानीले स्वागत गरि हाल्याे । राम्ररी हेर्न नपाइ दशर्न गरेरमात्र फर्क्याैं । तपाइ पाेखरा पुग्नु भयाे भने संग्राहालय हर्न नभुल्नु हाेला है । मनसुनी बेलामा पनि संग्राहालय घुम्न पानीले छेक्दैन ।केअाइसिं पुल नजिक रहेकाे खाेर्खा मेमेरियल म्युजियम ,शक्तिघाटमा रहेकाे गुरूङ संग्राहालय,राताे पहिराेमा रहेकाे अन्तरास्ट्रीय पर्वतीय संग्राहालय, नयाँ बजारकाे क्षेत्रीय संग्राहालय जसले पश्चिमान्चलकाे चिनारी दिन्छ अन्तमा पृथ्बीनारायण क्याम्पस परिसरमा रहेकाे नेचुरल हिस्ट्री म्युनिय जहां पुतली संग्रहीत रहेका छन् । हामीले समयाभावले केही मात्र हेर्न भ्यायाै ।

गाेरखासम्म पुग्दा बाटाे राम्राे थियाे । गाेरखा बजार ठुलै भै सकेछ । गाडीलिएर जांदा गाेरखादरबार पछाडीसम्म गाडी जाने रहेछ । बन्न त धेरै कुरा बनेछ तर सरसफाइ नहुंदा मन भरङग भयाे ।

यसपाला चार रात पांचदिन यसरीनै बिताइयाे । जे हाेस घुमघामले मानिसकाे चेतना बिस्तारमा निकै फरक पार्छ । अाफनै अांखाले हेरेकाे, पढेकाे र सुनेकाे भन्दा धेरै फरक हुन्छ र याे कहिल्यै बिर्सन पनि सकिदैन ।

जय ब्लग ।