युवाको रोजाइ विदेश किन

अचेल पढेलेखेका युवाको चासो युरोप,अमेरिका तथा अस्ट्रेलिया भएको छ भने थोरै पढेका वा नपढेकाहरुको गन्तव्य भने खाडी मुलुका र मलेसिया हुने गरेको छ । हिजो लाहुरे बनेर भारतमा दरवान र कुल्ली काम गरेर नेपाल फर्कन्थे । लाहुरेको सुगन्धित तेल राखेर बनाएको जुल्फी कपाल र एकजोर सफा लुगा लगाएर गाउं पसेको देख्दा, उसका चकाचकका कुरा सुनेर हिजो धेरै लाहुरे बन्थे । अहिले विदेश गएर आएकाको तामाझाम र कुरा सुन्नुपर्ने अवस्था छैन । हिजो जस्तो चिठ्ठी पठाएर महिनौ कुरेर खवर सुन्नु र सुनाउनुपर्ने अवस्था छैन । अहिले प्रविधिको फड्को मराइले संसार सांघुरिएको छ । इन्टरनेटका माध्यमबाट स्काइप र फेसबुक जस्ता सामाजिक सन्जालले युवा जमातलाई विकसित देशले तानिरहेको छ । आफू संगैको साथीको उता चकाचक, उसले प्रयोग गरेका अत्याधुनिक डिजिटल डिभाइसहरुले यताको युवाको मन तुलबुल तुलबुल पारिरहेको छ । बिदेशमा छोराछोरी वा अन्य परिवार रहेकाको नेपालमा रवाफसंगै आर्थिक अवस्थामा केही भए पनि पुर्याएको सहयोगले सबैलाई आफना छोरा छोरीलाई भरिसक्य विदेशै पठाउने मोह बढ्दो छ । छोराछोरी यहां रहंदा वरालिन सक्ने, विदेश पठाइदिन पाए बिगं्रदैनन् भन्ने यी र यस्तै कारणले होला अहिले नेपालबाहिर कामका लागि पुगेकाको संख्या ७५ लाखभन्दा वढी नै रहेको तथ्याड०कले देखाउंछ । यसो हुनुमा नेपालमा विकासका प्रयाप्त सम्भावना भएर पनि नेताहरुका अक्षमताले हुन नसक्नु र नागरिकको आर्थिक स्थिति माथि उठ्न नसक्नु यसका कारण हुन् । अहिले एउटा आशालाग्दो पक्ष के देखिएको छ भने मुख्य ठूला पार्टीहरु र त्यसका नेताहरुले अबको बाटो अर्को राजनीतिक क्रान्ति हैन प्राप्त लोकतन्त्रलाई संस्थागत गर्दै आर्थिक क्रान्ति गरेर नागरिकको जीवनस्तर माथि उकास्ने काममा लाग्नु पर्छ भन्ने चेत आएको छ ।
नेपालीका लागि केही वर्ष अघिसम्म अमेरिका, अस्ट्र्ेलिया वा अन्य देशमा पढ्न जाने कुरो कुलीन वर्गका लागि मात्र सम्भव थियो । तिनै वर्गका, अभिभावकहरुले मात्र अफना सन्तानलाई विदेश पठाउने, पढाउने सपना बोकेका हुन्थे । आज सन्चार जगत् र सूचनाको फड्को मराइका कारण सामान्य मध्यम परिवारका लागि पनि ढोका खुलेको छ । युरोप, अमेरिकालगायत अन्य विश्वका देशहरुमा नेपालीले खर्च तिरेर पढाउने वर्ग त हातका औंलामा गन्नसक्ने मात्र होलान् । अहिले युरोप, अमेरिका पढ्न जो जान्छन् ती पढ्न मात्र जाने हैनन्, तिनले काम गरेर आफैले कमाएर पढ्ने गर्दछन् तर नेपालमा छंदा तिनै युवा कलेज जाने भएपछि अपवादका रुपमा धेरै चाहिं यहां काम गर्न मन पराउंदैनन् । नेपालमा पढाइपछि पास भएको प्रमाणपत्र लिएर के गर्ने भन्ने अन्योल छ । उद्योगधन्दा छैनन्, व्यवसाय गर्न सबैसंग पुंजी नहुन सक्छ । हामीले लिएको प्रमाणत्रले आफना खुट्टामा उभिन सिकाउंदैंन । विकसित देशमा दुइवटै अवसर भएका कारण पनि मानिसहरु विदेश जान मरिहत्ते गर्ने रहेछन् । बिहान बेलुका वा रात्रीकालीन काम गरेर पनि पढाइलाई निरन्तरता दिनसक्ने वातावरण छ । पैसा हुनेले पढाइ मात्र गर्नसक्ने र कमाएर पढ्न पर्नेले काम र पढाइ मिलाएर गर्न पाउने व्यवस्था भएकाले पनि युरोप, अमेरिका, अस्ट्रेलिया, क्यानडा आदि ठाउंमा जान लालयित हुन्छन् । अझ छोरा छोरी भेट्न जाने आमा बावु , वा अन्य परिवारका लागि पनि भाषा कक्षाहरु ठाउंठाउंमा खोलिदिएका छन् ।
जनशक्तिको खांचो भएका देशले १२ कक्षा सरहको अध्ययन गरी पढ्न आफना देशमा भित्रिएका युवालाई पढाइका साथै काम दिएर बस्ने वातावरण बनाइदिएका छन् । १२ कक्षा सरहको दक्ष व्यक्ति उत्पादन गर्न ती देशले ठूलो लगानी पनि गर्नु परेन । अमेरिकाले डिभी मार्फत स्थायी रुपमा बसोबास गर्ने ग्रिनकार्ड दिएर बर्सेनि ५० औं हजार जनशक्ति आफनो देशमा भित्र्याउंछ । अस्ट्र्ेलिया , क्यानडाले पी आर दिएर स्थायी रुपमा बसोबास गर्ने सुविधा दिन्छ । पढ्न जाने बिद्यार्थीहरुलाई पनि नियमित ट्याक्स तिर्ने र नियमानुसार रहनेलाई नागरिक भएर बांच्न पाउने सपना बांडेको हुन्छन् । पढ्न जानेहरु पनि लामो अवधि उतै बसेर स्थायी रुपले बस्न पाउने ग्रिनकार्ड वा पीआर लिन रुचाउंछन् । त्यस्तो अवस्था सिर्जना नहोउन्जेल लामै अवध पनि नेपाल नफर्की उतै विभिन्न तरिकाबाट बस्न रुचाउंछन् । केही नलागे सेनामा भर्ती भएर वा विदेशमा बस्ने आधिकारिक भिसा भएकासंग वैवाहिक सम्वन्ध गांसेर भए पनि प्रायः यता फर्कन चाहंदैनन् । अझ उता पढ्न जानेहरु नेपाल आएर विवाह गर्नुभन्दा उतै बसेकी नेपाली वा अन्यसंग विवाह सम्वन्ध गांस्न चाहनेको संख्या पनि वढ्दो छ । नेपालमा आएर विवाह गर्ने केटा वा केटीले संगै तुरुन्तै आफूसंग लान नसक्ने भएकाले उतै बसेकासंग सम्वन्ध गांस्न पाए छुटिृन नपर्ने र त्यहांको वातावरणमा रमाउन पाउने भएकाले पनि यस्तो रोजाइमा परेको होला ।
पढ्न गएका अधिकांश किन नेपाल फर्कन चाहंदैनन् ? उता स्वतन्त्र समाज, कसैले कसैको चियो चर्चो नगर्ने, नेपाली मिहिनेती, मिलनसार र इमान्दार भएकाले कामका लागि सबैले रुचाउने । भारतीय पाकिस्तानी र भियतनामीहरु समेतले नेपाली कामदारलाई बढी विश्वास गरेको पाइन्छ । कामको अवसर धेरै भएकाले काम पाइसकेपछि बांच्न सहज वातावरण हुने भएकाले पनि अपवादलाई छाडेर अधिकांश मानिस नेपाल फर्कन चाहंदैनन् । अमेरिकामा रहने विद्यार्थीलाई चिल्ला कार, आधुनिक बड०्गाला र डिजिटल सामानको सपनाले लोभ्याउंछ । हरेक कुराको एउटा सिस्टम बसिसकेकाले सिस्टमभित्र चलेपछि कामका लागि नातावाद ,कृपावाद, राजनीतिज्ञ कसैको शरण पर्नु नपर्ने भएकाले पनि होला मानिस उता रमाउने गरेको । जसले जे काम गरे पनि कामप्रतिको सम्मान र निश्चित तोकिएको ज्याला र त्यो ज्यालाले जीवन निर्वाह गर्नसक्ने आफना आवस्यकताका सामान परिपूर्ति गर्नसक्ने, सामान्य काम गर्नेले १० मिनेटको बाटोको काममा जान पनि कार चढेर जान राज्यले कार, घर किन्नेका लागि दिएको सहुलियत सुविधाको वातावरणले पनि विदेश पुगेकाहरु उतै रमाउने गरेको देखिन्छ । तं बाहिरको हामी स्थानीय भन्ने भाव कसैमा देखिदैंन । पसल व्यापारमा नेपाली देखेर ठग्ला, वढी भाउ गर्ला भन्ने छैन । रैथाने होस् वा धनाढ्य सबैका लागि एउटै मूल्य र व्यवहारले पनि मानिसलाई लोभ्याउंदो रहेछ । राज्यद्धारा नागरिकका लागि गरिनुपर्ने शिक्षा, स्वास्थ्य, पानी बिजुली आदि विनाभेदभाव धनी गरिब सबैका लागि समान हुने । सार्वजनिक यातायातले यात्रुप्रति गरेको आदर सम्मान, समयको पालनको साथै भरपर्दो भएकाले सबैको मन लोभ्याउंछ । पढ्नेका लागि जताततै पुस्तकालयको पर्याप्त व्यवस्था, विद्यालय, सरकारी गैरसरकारी कार्यालय,पसल, रेष्टुरां सबै एउटै सिस्टमले सन्चालन भएकाले पनि कसैले रड०ग वा लिड०ग वा बाहिर भित्रका भएबापत भेदभावपूर्ण व्यवहार व्यहोर्न नपर्ने भएकाले पनि मानिस आकर्षित भएका होलान् । एउटा राज्यबाट अर्को राज्यमा पुग्दा पनि ट्रफिक व्यवस्थापनलगायत बाटो हिंड्नेदेखि किनमेल गर्ने यावत कुरा एउटै पद्धतिमा चलेकाले जता पुग्दा पनि सहज वा अलमलिनु नपर्ने वातावरण देखिन्छ ।
नेपालमा रेमिट्यान्स त खाडी मुलुकमा गएकाहरुले भित्र्याउने हुन् । युरोप, अमेरिका गएकामध्ये थोरैले मात्र नेपालभित्र पैसा पठाउंछन् । खाडी मुलुकमा कमाउने र नेपालमा केही जोहो गर्ने उनीहरुको चाहना हुन्छ भने युरोप, अमेरिका पुग्नेकाको चाहिं उतै कसरी क्रेडिट बनाउने भन्नेतिर लाग्ने हुंदा कमाएको पैसा आवश्यक नभई नेपाल पठाउन चाहंदैनन् ।
अहिले यहां नै मासिक बीस तीस हजार कमाउनेहरु पनि आफना साथीभाइ कतार मलेसिया ,दुबई गएर फर्केको अनि उनीहरुले गरेको मोजमस्ती, मोवाइल ,क्यामरा, घडी आदिको प्रयोगले पनि नेपालमा त्यति पैसा कमाउने युवापुस्तालाई पनि खाडी रास्ट्र् वा मलेसिया भए पनि एकपटक पुगौं भन्ने लहडले धेरै उता पुगेका छन् । जे होस् ती विदेश गएर विभिन्न कामका अनुभव बटुलेर श्रमप्रति माया जगाएर आउंदा उनीहरुका लागि काम गर्न यहां सजिलो भएको छ ।
अब राज्यले अहिलेको डिजिटल प्रबिधिको भरपुर प्रयोग गर्ने र गराउने आम वातावरण नबनाउने हो भने हामी हिजोका दिनमा अन्य देशभन्दा धेरै पछि परेजस्तै अझ भोलिका दिनमा धेरै पछि पर्न सक्छौं । त्यसैले सबै क्ष्ोत्रमा डिजिटल प्रविधिको आम विकास हुनु नितान्त आवस्यक छ । आजका पुस्तालाई यो प्रविधिले युक्त बनाउनुपर्छ । अहिले युवालाई यहां रोजगारी दिन नसकिएकाले राज्यद्धारा उर्जाशिल जनशक्ति बाहिर पठाउने काम भइरहेको देखिन्छ । अव युवा श्रमशक्तिलाई देशमै स्थापित गर्न, प्रतिभा पलायन रोक्न देश आर्थिक समृद्धितर्फ उन्मुख हुनुपर्छ । सधैं अदक्ष कामदार मात्र दक्षिण कोरिया , मलेसिया, कतार र दुबई पठाएर हुंदैन । दक्ष जनशक्ति उत्पादन गरेर पठाउन सके मात्र नेपाल र नेपालीको भविष्य रहला । अब राजनीतिका लागि क्रान्ति हैन , आर्थिक क्रान्ति गरेर नेपाली जनजनको मुहार हंसिलो पार्नुपर्छ ।
युवामंच ,असार २०७१ को अंकमा प्रकाशित मेरो लेख यस पटक टांसो गरेर तपाइ सामु आएको छु । जय व्लग ।

गोदावरी देखि पनौतीसम्म

कुरो पदयात्रा ( हाइकिंग) कै हो । प्रकृतिप्रेमी समुहको ९६ औं पदयात्राको सूचना फेसबुकबाट आउंदा यो पटकको यात्रा केही कठिन होला भन्ने जानकारी त पहिलेनै थाहा पाइएकै हो । बास्तबमै अहिलेसम्म भएका पदयात्रा भन्दा यो रोचक लाग्यो । एकदिने छोटो पदयात्रामा विविध भौगोलिक अवस्थाको स्वाद लिन पाइयो । लामो उकाली ओराली र हरियाली जंगलभित्र रमाउंदै चराचुरुंगीका मधुर रस स्वादन गर्दे, खल्खल्ती पसिना बगाउंदै रमाउन पाइयो हाम्राे शरीरमा भएका विकार पसिना मार्फत बाहिर निकाल्न हाइकिङ पनि एउटा गतिलाे माध्यम हाे । पदयात्रा रुचाउनेहरुका लागि उपत्यकाभित्रै प्रसस्तै अति रमाइला स्थान रहेछन् । पर्यटकिय हिसावले यसलाई बिकास गर्ने, सुरक्षा दिने हो भने आन्तरिक र बाह्य पर्यटक भुल्ने ठाउं प्रसस्तै रहेको कुरा प्रकृतिप्रेमी समुहसंग पछि लाग्दा थाहा पाइयो ।

पौने आठबजे गुडेको गाडी झन्डै आठ तीस तिर गोदावरीकुन्ड पुग्यो । आज १८० जना निला टोपीधारी सहभागी थिए । सदा झैं यात्रा’bout डा.उमेश श्रेष्ठज्यूले संक्षिप्त जानकारी गराउदैे ,आनन्दसंग हिंड्न आग्रह गर्नु भयो । शान्तिसंग हिंड्दा आनन्द गुम्नसक्छ त्यसैले आनन्दसंग हिंड्न अनुरोध गर्नु भयो । बास्तबमा जीवनलाई आनन्दसंग चलाउन सक्नुनै सार्थक जीवन हो ।

यस पटकको रुट ललितपुरको गोदावरीकुण्ड, पिकनिक स्पटबाट, काभ्रेजिल्लाको र्याले गाबिसको लठ्ठा भन्ज्याड०, भकारीचौरहुंदै कुसादेबीको सोल्थुम भन्ज्याड० ,पैयन भन्ज्याड०,परखेचौर हुंदै कुसादेबी बजार ( पनौतीजाने बाटो ) काभ्रे सम्मको थियो । १६ किलोमिटर पदयात्रा क्रममा हामी २७ सय ८४ मिटर उचाइको फुलचोकीको काख २५ सय मिटरसम्म पुगेर ओरालो लाग्दा फुलचोकी हाम्रो सिरको टोपीजस्तो देखिएको थियो ।

फुलचोकी पुग्न गोदावरी नौधाराबाट, हामी हिंडेको यो बाटोबाट यसअलवा कुसादेबी बजारबाट र उता लेलेमा भएकाे मनकामना मन्दिरबाट फुलचाेकीसम्म सिंढी बनाइएकाे छ । झन्डैै ६१ सय सिंढी चढेर ४ घटामा पुग्न सकिने रहेछ । यसअलवा अन्य बिभिन्न बाटाहरु पनि  हाेलान्। चन्द्रागिरीको डांडाबाट सुरु भएको ढुंगे सिंढी फुलचोकी हुंदै यहांसम्मै लर्को लागेको रहेछ । यो कामको थालनी पर्यटन विकासबोर्डले गरेको रहेछ । कुसादेबीका केही प्रकृतिप्रेमी र यस क्षेत्रको पर्यटकिय हिसावले बिकास होस् भन्ने चाहने साथीहरु यस काममा निरन्तर लागि रहनु भएको कुरा थाहा पाइयो । यसरी लागि रहने मध्यको एकजना कुसादेबीका पुरुषोत्तम अधिकारी पनि हुनु हुंदो रहेछ , वहां यसदिन हाम्रै अगुवाइमा हुनुहुन्थ्यो । क्याप्टेन रामेश्वर थापाको अध्यक्षतामा बिहावर सरोकार समाज गठन भएको रहेछ । पनौती देखि लांकुरी भन्ज्याड० सम्मको जंगलयरियालाई बिहावर भनेर चिनिने रहेछ । पहिले पहिले सिन्धुलीबाट काठमाडौं आउंदा यही बिहावर क्षेत्र भएर आउनु पर्ने कुरा पनि वहांले बताउनु भयो । अहिले गरिरहेको कामलाई कुसादेबीसम्म बिस्तार गर्न खोजिरहनु भएको रहेछ ।

ंगोदवरी कुन्ड नपुग्दै आउने सडकबाट पूर्वतर्फको बाटोबाट हामी उक्लदै उक्लंदै करिब १७ सय मिटरको उचाइमा रहेको लठ्ठा भन्ज्याड० ( काभ्रे ) मा पुग्दा दश बजेको थियो । यहां दोस्रो पटक सुस्तायौ । यहां कसैले पानी कसैले स्याउन ब्रेक लिए । यहांबाट फुलचोकी पुग्न अझै तीनघंटा जति लाग्ने रहेछ । यहां ट्रउट माछा पनि पाइदो रहेछ ,प्रतिकिलो ९ सय भन्थे । बोका चाहिए पनि छ पसलका साहुजि भन्थे । भन्ज्याड०मा एउटै मात्र पसल रहेछ । दुइ चारवटा घरहरु थिए । तामाड०बस्ती भएकाले मन्त्र लेखिएका ध्वजा फहराइ रहेका थिए ।

काठमाडौं उपत्यकाको दक्षिण पश्चिमभेग र सेता हिमाल टल्की रहेका देखिन्थे । यहांबाट करिब डेढ घंटामा हामी काभ्रे कुसादेबीको भकारीथोक पुग्यो । यो २१ सय मिटरको हारहारीमा रहेछ । भकारीचौर बास्तबमै भकारी जस्तै रहेछ । चारैतिर डांडा बिचमा सम्म परेको गहिरो ठाउं । यस्लाई देख्दा उपत्यकाको समस्याको रुपमा रहेको फोहरलाई डम्प गर्न सकिने जस्तो लाग्यो । खेल खेल्नका लागि प्रकृतिले दिएको स्टेडियम जस्तो लाग्यो । यही हामीले प्रकृतिप्रेमी समुहको तीनबराबर खाना खायौं । प्रकृतिप्रेमी समुहले तैयार पारेको यो तीनबराबर खानालाई जहांगए पनि व्यवहारमा उतार्न सकिने हो भने हामी स्वस्थ्य रहन धेरै भरथेग गर्छ । खानपिन पछि अन्तरक्रिया र नाचगान भयो ।

कंचनथापाले दलचोकी गाबिस ठूलोडोल भन्ज्याड०मा बन्नलागेको निरोग आनन्दधामको लागि एकलाख पचास हाजर सहयोग गर्नु भयो । त्यस्तै अरु केहीले पन्द्रहाजारका दरले सहयोग गर्नु भयो । न्युनतम १५ हजार सहयोग गरे निरोग आनन्दधाममा हरेक बर्ष एक दिन एक रात निशुल्क खान बस्न पाइने सुविधा आजिवन दिइने रहेछ । एकमुष्ठ १ लाख सहयोग गरे हरेक बर्ष सातदिन सात रात निशुल्क आजीवन सहभागी हुने सुविधा दिने गरी मिलाइएको छ ।

एकजना बहिनीले संस्थाकोे सदस्य बनी सेवालिएर ८ महिनामा २० केजी घटाएको कुरा राख्नु भयो । वहां संगित सिकाउनु हुंदो रहेछ । प्रकृतिप्रेमी समुहमा लागेपछि आफुले पाएको नयां स्वस्थ्य जीवन’bout आफैले रचेको गीत सुरिलो मिठो स्वरमा सुनाउनु भयो ।

फुलचोकी एरियाको जंगललाई क्लाउड फरेस्टी पनि भनिदों रहेछ । अर्थात यहांको जंगलले वादल बनाउने र पानी पार्नमा सहयोग पुराउने रहेछ । यहां ३०० किसिमका पुतली भेटिएका छन् रे । २०० प्रकारका चराचुरुड०गी ,एकसय भन्दा वढी प्रकारका जडीबुटी पाइने रहेछ । जंगलमा तीन चारसय बर्षका पुराना रुखहरु पनि प्रसस्तै छन् भन्ने कुरा उनै पुरुषोत्तमजीबाट थाहा पाइयोे ।

पौने दुइबजे भकारी चौरबाट हिंडेको हामी करिब सांढे पाच बजेतिर कुसादेबी नयांगाउं पुग्यौ । भकारीचाैरबाट घना जंगलकाे सानाे बाटाेमा लामबद्ध भएर हिडेका थियाै । बाटाे ठाडै उकालाे थियाे । एक्लै दुक्लै हिंड्न डरलाग्दाे थियाे । कतिपय ठाडाे उकालाेमा ढुंगाका सिंढी थिए ।

भकारीचौरमै सबैका हात हातमा लालिगुंरास परिसकेका थिए। फुलचोकीबाट ओर्लने ढुंगाका सिंढी हुंदै आउंदा हामीले ढकमक्क फुलेको लालीगुरांसको जंगल देख्दा सबैको मन त्यसै त्यसै चुलबुल भएको थियो । हिंड्दाका सबै थकाई विर्सेर लालिगुंरास हेरेर बसी रहुं जस्तो लाग्ने बनपाखा । लालिगुरांसका रुखसंग दाजिएर फोटो खिचाउन सबै तंछाड मछाडमा थिए । कोही हातमा लिएर, कोही कपालमा सिउरेर ,कोही रुखका फेदमा बसेर, कोही ढकमक्क फुलेको गुंरासको बोटलाई पृष्ठभागमा राखेर । धुंवा धुलो कुनै प्रदुषणले नछोएको भएर होला लालिगुंरासका फूलहरु यति चमकदार र मनलोभ्याउने थिए । तिनले बननै लालिमय पारेका थिए ।

कुसादेबी गाउं भेटिएपछि भने मानिस देखिन थाले । तोरीबारी र मुलाबारीमा फुलेका फुल र सुन्तलाका बोटले मन छोएको थिए । माथिबाट देखिने पनौती बजार र फांटभरी आलुका हरिया उकेरा लगाएका ड्याड० हेरिरहुं जस्ता थिए । कुसादेबी बजारमा पर्खेर बसेको ६ वटा बस ६ बजेतिर आउन थालेको लर्कनलाई झन्डै सांढे ६ बजे सम्म पर्खेर पनौती बजारको फेरो मार्दै बनेपा भएर प्रकृतिप्रेमी समुह, सातदोबाटोतिर हुइकियो ।

कुसादेबीबजारबाट नयां खुलेको कच्चि सडकबाट ग्वार्खु २४ किलोमिटर रहेछ । यहीबाट पनौती भएर जादां ३८ किलोमिटर रहेछ । रात परिसकेकोले होला वसहरु लामो बाटो भए पनि सुरक्षित पनौती बजार भएरै फर्किएकाे देख्दा व्यवस्थापनको राम्रो पक्ष जस्तो लाग्यो ।

सधैझै महिनाको चौथो सनिबार फागुन महिनाको पनि रमाइलोसंग बित्यो । थुप्रै साथीभाइसंग आत्मीयता साटासाट गर्न पाइयो । आफनै वरीपरी रहेका भौगोलिक अवस्था’bout अनभिज्ञ हामीमा थोरै ज्ञान थपियोे । अरु रुट जस्तो यो पुरै रुटमा समुह नभै पदयात्रागर्न नसकिने रहेछ । गोदावरीबाट लठ्ठा भन्ज्याड०ग वा भकारीचौर सम्म पुग्न सकिन्छ । कुसादेबीबाट फुलचोकीको काखसम्म पदयात्रा गर्न सकिन्छ । तपाइपनि उपत्यकाको सेरोफेरोको जानकारी बढाउन चाहनु हुन्छ भने प्रकृतिप्रेमी समुह, सातदोवाटोमा सम्पर्क गर्नुस अनि अर्को पटक संगै यात्रा गरौला । जय ब्लग ।